Aç Kapıyı Bezirgân BaşıÇevir

Bezirgânbaşı, Hankervan, Kapan Kale, Çürük Elma (Onur ve Güney, 2002) adlarıyla bilinen Aç Kapıyı Bezirgân Başı, Türkiye’nin birçok farklı noktasında icra edilen geleneksel çocuk oyunlarından biridir. Oyuna adını veren Bezirgânbaşı kelimesi, Büyük Türkçe Sözlük’te “padişahın kullanacağı çuha, bez, tülbent vb. eşyaları sağlamak ve bunları korumakla görevli kimse” (URL-1) olarak tanımlanmaktadır. Oyun yüzyıllar içinde ana yapısını koruyarak hem sözlü hem de yazılı kültür kanalıyla kuşaktan kuşağa aktarılmıştır. Ezgili oyun olarak değerlendirilen Aç Kapıyı Bezirgân Başı’nın şarkısı, Göğüş’ün (2019: 118) verdiği bilgiye göre Hüseynî makamındadır.

Aç Kapıyı Bezirgân Başı isimli oyun, bir grup oyunu olarak genelde 7-12 yaş grubundaki kız ve erkek çocuklar arasında ve en az dört kişiyle oynanabilmektedir. Ancak oyun genelde çok daha kalabalık bir oyuncu kadrosuyla açık veya kapalı mekânlarda icra edilmektedir. Oyun başlamadan önce sayışmaca yapılarak oyuncular arasından iki ebe belirlenir. Seçilen ebeler bezirgân olurken, öteki oyuncular da kervancı rolünü üstlenmektedir. Ebe olan oyuncular kendi arasında, diğer oyunculara söylemeden, renk veya meyve isimi gibi birer isim seçerler. Oyuncular birbirlerinin bellerine sarılarak, havada ellerini birbirine kavuşturan ebelerin kurduğu temsilî köprü altından yürüyerek geçerler ve bu esnada “aç kapıyı bezirgânbaşı” şeklinde başlayan aşağıdaki şarkıyı söylerler:

Kervancılar: Aç Kapıyı bezirgânbaşı, bezirgânbaşı.

Bezirgânlar: Kapı hakkı ne verirsin, ne verirsin?

Kervancılar: Arkamdaki yadigâr olsun, yadigâr olsun.

Bezirgânlar: Bir sıçan, iki sıçan, üçüncüde kapana kaçan (Akandere, 2006: 71).

Üstteki şarkı tamamlandığı anda ebelerin kolları (kapan) arasında kalan kervancı diğer oyuncuların kendilerini duyamayacağı bir tarafa götürülür ve ebeler kapana kısılan oyuncuya daha önce belirledikleri takma isimleri söyleyerek birisini seçmesini isterler. Örneğin “mavi renk mi istersin kırmızı mı?” Kapana kaçan oyuncu bu isimlerin sahibini bilmeden seçim yapar ve tercih ettiği isim hangi ebeye aitse onun arkasında yerini alır. Diğer oyuncular da yine aynı biçimde şarkıyı söyleyerek ebelerin kurduğu köprü arasından yürürler ve sırasıyla ebelerin arkasına dizilirler. Oyunun bu aşamasından sonra genellikle yere çizgi çizilerek bir sınır belirlenir. Bir hakem (orada bulunan bir izleyici) üçe kadar sayar ve iki grup arasında bu andan itibaren bir yarış başlar. Bu noktadan sonra amaç rakip grubun en öndeki kişisinin çizgiyi geçmesini sağlayarak rakibi kendi taraflarına çekmeye çalışmaktır. Tüm oyuncular ebelerin arkasına geçtiğinde bir halatı tutarak ya da birbirlerinin beline sarılarak çekişmeye başlarlar. Çizginin karşısına geçiren taraf diğerine “çürük elma” diye bağırır. Çizgiyi geçen ya da halatı ilk bırakan grup oyunu kaybeder.

Oyunun yarışmaya dayalı bir finalinin olması, grup oyunu olması ve bir şarkı eşliğinde icra edilmesi en temel özellikleri olarak sıralanabilir. Fırat’a göre bu oyunun çocukların psikolojik, fiziksel ve sosyal gelişimlerinde ve ayrıca oyunun şarkılı bir oyun olması sebebiyle de dil gelişimi üzerinde yapıcı etkileri bulunmaktadır (2013: 890).

KAYNAKLAR

Akandere, Mehibe. (2006). Eğitici Okul Oyunları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Fırat, Hatice. (2013). “Çocuk Oyunları-Eğitim İlişkisi: Bezirgân Başı Örneği”. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 8 (13). s. 885-896.

Göğüş, A. Ceren. (2019). “Bir Çocuk Oyununun Diakronik İncelemesi: Aç Kapıyı Bezirgânbaşı”. Ankara: 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. s. 117-123.

Onur, Bekir; Güney, Neslihan. (2002). Türkiye'de Çocuk Oyunları: Derlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.

URL-1: https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 24.10.2021)

MADDE YAZARI

Araş. Gör. Kadirhan Özdemir

ISBN

978-625-99966-0-8

İletişim

Aç Kapıyı Bezirgân BaşıÇevir

KAYNAKLAR

MADDE YAZARI

ISBN