Açıl Kilidim AçılÇevir
Açıl Kilidim Açıl oyunu Türkiye'nin genelinde oynanan çocukların icra ettiği bir oyundur. Oyunun yaygın adı Açıl Kilidim Açıl olmakla birlikte Açıl Susam Açıl oyunu olarak da bilinmektedir. Oyunun tarihî gelişimi hakkında net bir bilgi olmamakla birlikte çok eskiden beri oynandığı bilinmektedir.
Oyunda kullanılan araç gereç yoktur. Oyun kapalı ve açık mekânlarda icra edilmekle birlikte zaman sınırlaması da yoktur. Açıl Kilidim Açıl oyunu kız-erkek çocuklar arasında ve genellikle 5-12 yaş aralığında olan çocuklar tarafından oynanmaktadır. Oyunda kişi sayısı 3 ve daha fazladır.
Oyun, kış gecelerinde yedi ve sekiz yaşlarındaki çocuklar tarafından oynanır. Oyunculardan biri, "açıl kilidim açıl" diyerek yumrukların arasına şehadet parmağını sokarak açar. En son yumruğun sahibi ile yumrukları açan çocuk, aşağıdaki şekilde birbirleriyle konuştuktan sonra bütün çocuklar, iki ellerini parmaklan açık şekilde çenelerinin altında sakal gibi tutarlar ve "vay köse sakalım, vay köse sakalım" diyerek ellerinin yerlerini değiştirirler.
-Hanı bunun kilidi?
-Kuyuya düştü.
-Kuyu nicoldu?
-înek içti.
-İnek nicoldu?
-Dağa kaçtı.
-Dağ nicoldu?
-Yandı.
-Külü nereye savruldu?
-Havaya (Özdemir, 2006: 495).
Açıl Kilidim Açıl oyununun Şanlıurfa'da oynanış şekli şöyledir: Bu oyun kış gecelerinde evlerde misafir çocukları ile oynanan bir oyundur. Çocukların tümü oturmuş vaziyette ellerini yumruk yaparak üst üste koyarlar. Ebe olan çocuk işaret parmağı ile yumruk hâlinde üst üste duran elleri açmaya çalışır. Her birinde “Açıl Kilidim Açıl” dendiğinde eller açılır. Böylelikle en alttaki el kalır. Ebe “açıl kilidim açıl” sözü ile bu eli açamaz. Bu sırada son elin sahibi ile ebe arasında sorulu cevaplı şu konuşma geçer.
- Hani bunun kilidi? /- “Kuya Düştü...” /Kuyu nicoldu? / “İnek İçti...” - İnek nicoldu? / “Dağa kaçtı...” - Dağ nicoldu? / “Yandı kül oldu...” - Külü nereye savruldu? / “Havaya..!” Bu konuşmadan sonra çocukların gülüşmeleri arasında son el de açılır. Oyun bu şekilde ebe ile en alttaki elin sahibi değiştirilerek devam edip gider (URL-1).
Malatya ilinde ise oynanış şeklini kaynak kişimiz şu şekilde ifade etmektedir: Kaç tane çocuk oynayacaksa otururlar. Ellerini yumruk yapıp üst üste koyarlar. Kendi aralarından bir tane ebe seçerler. Ebe olan çocuk işaret parmağı ile yumruk hâlinde üst üste duran elleri açmaya çalışır. Her yumruğu açarken de “Açıl Kilidim Açıl” derler, sonra çocuklar ellerini açarlar. En son en alttaki çocuğun yumruğuna gelinir. Ebe “açıl kilidim açıl” der ve çocuk kilidi açmaz. Sonra son elin sahibi ile ebe arasında şöyle bir tekerleme söylenir.
- Hani bunun kilidi? / “Kuyuya Düştü...” - Kuyu ne oldu? / “İnek İçti...” - İnek ne oldu? / “Dağa kaçtı...” - Dağ ne oldu? / “Yandı kül oldu...” - Külü nereye savruldu? / “Havaya..!” Bu konuşmadan sonra çocuklar kendi aralarında güler eğlenirlerdi. Sonra bu tekerleme bittikten sonra en alttaki çocuğun yumruğu açılırdı. O en alttaki yumruğu açılan çocuk ebe olurdu. Tekrar oyun devam ederdi (KK1).
Açıl Kilidim Açıl oyununun Ankara-Çubuk'ta oynanış şeklini kaynak kişimiz şöyle anlatmaktadır: Bu oyunu biz küçükken de oynardık. Şimdi burada çocuklar da oynuyor. Bu oyunu en çok dışarda oynardık ama evde de oynardık. Biz arkadaşlarımla 3-5 kişi yere otururduk ve çember oluştururduk. Ellerimizi böyle yumruk yapıp üst üste dizerdik kula gibi. Biri işaret parmağı ile yumrukların üst tarafına dokunarak “Açıl kilidim açıl” diyerek teker teker elleri açardı. En alttaki el açılmayınca, elin sahibine ebe soru sorardı sonra da o cevap verirdi.
Hani bunun kilidi? Kuyuya düştü. Kuyu ne oldu? İnek içti. İnek ne oldu? Dağa kaçtı. Dağ ne oldu? Yandı bitti kül oldu Külü nereye savruldu? Havaya.
Sonra oyun biterdi bir de şöyle yapardık çenemizin altına iki yumruğumuzu koyup: “Vay köse sakalım… Vay köse sakalım” derdik (KK2).
Açıl Kilidim Açıl oyunu çocuklar arasında sosyal iletişimi sağlayan ve arkadaşlık bağlarını kuvvetlendiren bir oyundur.
KAYNAKLAR
KK1: Derleyen: Meltem Tunç Aydın, Kaynak Kişi: Meryem Tunç, Yaşı: 78, Eğitim Durumu: Okumamış, Mesleği: Ev Hanımı, Derleme Yeri: Yüz yüze (Malatya-Hekimhan-İpekyolu), Derleme Tarihi: 14.10.2022.
KK2: Derleyen: Meltem Tunç Aydın, Kaynak Kişi: Hicaziye Aydın, Yaşı: 65, Eğitim Durumu: Okumamış, Mesleği: Ev Hanımı, Derleme Yeri: Yüz yüze (Ankara-Çubuk-Yukarı Çavundur), Derleme Tarihi: 19.11.2022.
Özdemir, Nebi. (2006). Türk Çocuk Oyunları. Ankara: Akçağ Yayınları.
URL-1: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-80851/sanliurfa-mahalli-cocuk-oyunlari. (Erişim Tarihi: 7.12.2022).
MADDE YAZARI
Meltem Aydın
ISBN
978-625-99966-0-8