Akdört OyunuÇevir
Oyunun adının Akdört olması oyun malzemesi olan ağaç dalının çubukların dikine ortadan kesilince dört yüzünün ak olmasından kaynaklanmaktadır. Çubuk ve tablalarla oynanan oyunlar ilkçağ oyunlarının (Tatar, 2020: 141) devamı olarak görülmektedir. Ancak yaşam koşulları, teknolojik gelişmeler gibi sebeplerden bazı şenlik, tören, düğün gibi topluluklarda yetişkinlerin veya gençlerin oynadıkları oyunlar yavaş yavaş yok olmaktadır (Kazan ve Kırçık 2006: VII). Bunlardan biri olan Akdört oyunu, Bolu Kıbrısçık’ta Mali adıyla (URL-1) anılırken oyunun bir benzeri Afyon’da Kös-Körs Çiğilemen adıyla geçmektedir (Gürbüz, 2017: 417). Oyunun aynı zamanda Kütahya Demirci Beldesinde KK2’den (URL-2; URL-3) öğrenildiğine göre Kütahya’da (URL-4), (Oğuz ve Ersoy 2007:128), Burdur’da da (URL-5; Göğüş, 2010:119) Akdört benzeri olarak Kös-Kos adıyla oynandığı görülmektedir. Bolu’da kışın aile toplantılarında, evlerde, kırda, bahçede piknik yaparken yazın bağ ve bahçelerde at, koyun otlatırken hoşça vakit geçirmek için oynanır. İki kişilik ya da eşleşme şeklinde 4-6 kişiyle takım hâlinde oynanabilir.
Kütahya, Burdur ve Hatay’da oynanan oyun 25-30 cm. boyunda, 18-20 cm. eninde, 1-2 cm. kalınlığında bir “kös tahtası” hazırlanması (Kazan ve Kırçık 2006: 70) ile oynanmaktaysa da tahta ve tablası olmadan Bolu Seben'de (URL-6) kısa çubukların ve taşların yere çamura dizilmesiyle; Bolu Mudurnu'da ise sadece dört çubukla oynanmaktadır. KK1'in aktardığına göre eskiden eş dost çoluk çocuk sosyalleşmek iyi vakit geçirmek için oynanan bir oyundur.
Oyunun oynanışı şöyledir: Oyunda malzeme olarak söğüt ve kavak ağacından yapılan sadece dört adet çomak gereklidir. Çomak, çubuklar ortalama 18-20 santimetre uzunluğunda yontularak yapılmalıdır. Bu çubuklar ortadan dikine ikiye bölünerek içi ak dışı kabuklu 4 adet çubuk elde edilir. Daha sonra Akdört Oyununun çomaklarının her birinin üzerine üçer tane delik yontularak çentik atılmaktadır ve uçları çelik gibi düzlenmektedir. İçinin ak olmasından Akdört denilmektedir Oyunda herhangi bir cinsiyet kavramına bakılmaz her yaştan herkes oynayabilir. Oyunun oynanma aşamaları ise şöyledir; Genelde iki kişi ile oynanır kura, ya da tekerleme yöntemiyle ilk başlayacak oyuncu seçilir. İlk başlayan “Benze bana.” diyerek başlar; rakip ise “Benzemem sana.” diyerek çomakları atmaya başlar. Her bir seti elli puan olmak üzere üç set hâlinde oynanır. Çomakların duruş pozisyonları; 2 açık 2 kapalı 0 puan, 3 açık 1 kapalı 0 puan, 4 açık 8 puandır ve Akçe olarak adlandırılır. 4 kapalı 12 puandır ve buna Karaman denir. 1 açık 3 kapalı 1 puandır ve zipçi/kös denilir. Çomakları atan kişi puan getiren pozisyon ak dörte atarsa ikinciye atış yapma hakkını kazanır. Atılan çomakların pozisyonlarına göre puanlama yapılarak toplana toplana elliye kadar çıkılır. 50 puana varmadan önce atılan son puanlama 43 gelir ise ve atılan pozisyon 12 puanlık olur ise toplam 55’e çıkar. Bu durumda 12 puan olan 4 çomağın kapalı pozisyonu üzerindeki çentikler üzerine her bir çentiği 1 puan gelecek şekilde parmakla sayılır ve şu tekerleme ile yapılır: “Elli - Belli - Çanak - Çömlek - Kalbur - Gözenek Soytarı – Pezevenk (kelime iri kıyım anlamındadır.) -Hele bak - Mele bak - Şu giren kavağın - Haline bak…” Tekerlemeden bitince 50’ye ulaştıktan sonra artan 5 puan 2. setin ilk 5 puanı olur ve rakip ikinci sete geçer ve 3 set bitene kadar yarışma devam eder. Üç seti önce bitiren oyunu kazanır. Yenilen taraf, yenen tarafa bisküvi, lokum, helva alır ve seyircilerle birlikte hep beraber yenilir (URL-6).
Genç yaşlı her yaştaki bireylerin oynayarak matematiksel sayma becerilerini, el göz koordinasyonlarını ve sosyalleşme becerilerini geliştiren bir oyundur. Akdört oyununu oyunlaştırma kavramı içinde Matematik ve İngilizce derslerinde sayıları öğretirken öğrenmeyi daha çekici hâle getirmek için kullanabilir (URL-7).
KAYNAKLAR
Göğüş, Ceren. (2010). Burdur Çocuk Oyunları ve Oyuncakları. Geçmişten Geleceğe Burdur Halk Kültürü ve Turizm Sempozyumu 2. Burdur Sempozyumu, İl Kültür Turizm Müdürlüğü Yay. Ankara.
Gürbüz, Duru Özden (2017). Yapısal ve İşlevsel Açıdan Afyonkarahisar Çocuk Oyunları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
Kazan, Şevkiye, Kazan Kırçık Şengül. (2006). Dünden Bugüne Burdur’da Oynanan Çocuk ve Genç Oyunları. Burdur Valiliği İl Özel İdaresi Katkılarıyla İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünce Bastırılmıştır.
Oğuz, Öcal, Ersoy Petek. (2007). Türkiyede 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Çocuk Oyunları. Gazi Üniversitesi THBMER Yayını. Ankara.
Tatar, Ergin. (2020), Mezopotamya ve Anadolu’da MÖ. II. Binyıla Kadar Oyun, Oyuntaşları, Oyun Masalarının / Tablalarının ve Diğer Arkeolojik Buluntuların Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir.
URL-1: http://www.kibriscik.gov.tr/cocuk-oyunlari Erişim Tarihi 18 /11/2022.
URL-2: https://www.youtube.com/watch?v=1BtqyE6ZHtI Erişim Tarihi 06 /04/2023.
URL-3: TATITA OYUN KAŞİFİ https://www.youtube.com/watch?v=oGIaMmZqbr4.
URL-4: Kütahya Kös Oyunuhttps://kutahya.ktb.gov.tr/TR-310948/geleneksel-strateji-oyunlari.html Erişim Tarihi 30 /08/2022.
URL-5: Burdur Çocuk Oyunları https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/burdur/kulturatlasi/kos.
URL-6: http://www.sirtcantam.com.tr/akdort-oyunu/ Erişim Tarihi 29-03-2023.
URL-7: https://onedio.com/haber/ercan-altug-yilmaz-yazio-geleneksel-oyunlarla-gecmise-yolculuk-1-akdort-oyunu-940739) Erişim Tarihi 29-03-2023.
KK1: Derleyen: Ayşe Gümüş, Cansu Özbay, S. Naz Karataş Kaynak Kişi: Şerife Demirhan 55, Eğitim Durumu: İlkokul, Mesleği: Ev Hanımı, Derleme Yeri: Bolu/Mudurnu/Güllüören Mahallesi. Uygulama. Derleme Tarihi: 12.12.2021.
KK2: Derleyen Ayşe Gümüş, Cansu Özbay, S. Naz Karataş Kaynak Kişi: Bekir Ok 50, Eğitim Durumu: Lise, Mesleği: Muhasebeci, Derleme Yeri: Kütahya/Simav/Demirci Beldesi /Karacalar Mahallesi. Derleme Tarihi: 01.12.2021.
MADDE YAZARI
Öğretmen Ayşe Gümüş
ISBN
978-625-99966-0-8