AqsuyekÇevir
Aqsüyak (Beyaz kemik)
Aqsüyak oyunu Özbekistan’ın dağ ve dağ eteklerinde, bozkır ve yarı bozkır bölgelerinde bulunan köylerde yaşayan halk arasında yaygındır. Aqsüyak doğal-mevsimsel oyunlardan biri olup çoğunlukla çocukların ve gençlerin en sevdiği oyunu sanılır. Aqsüyak Ali Şir Nevai’nin Mahbübü’l-kulüb adlı eserinde bir çocuk oyunu olarak tanımlanıyor. (Qurbanova F. 2009: s. 17).
Tarihi kaynaklarda Aqsüyak (Ali Şir Nevai’nin eserinde ‘Aqsöngak’ şeklinde de sunulmaktadır) oyununun kısaca açıklaması şu şekildedir: Çocuklar ilk önce kendi liderlerini seçerler. Lider çocuklara hayvanın ‘Ak söngak’ denilen uyluk kemiğini gösterir ve elinden geldiğince uzağa fırlatır. Bu, çocukların kemiğin hangi yöne atıldığını görebildiği ancak nereye düştüğünü tam olarak göremediği, havanın serin ve karanlık olduğu saatlerde oynanan bir oyundur. Kemiği bulup çevredeki çocuklara vermeden lidere getiren, oyunun galibi sayılır ve ödülü alır (Qurbanova F. 2009: s. 17).
Kaşkaderya ili Bedahşan köyünden G.Mardonova’nın kaydettiği versiyona göre oyun mehtaplı gecelerde, yaz akşamlarında oynanıyor. Bu oyuna köyün kızları da erkekleri de katılıyor. İlk önce iki eşit gruba ayrılarak gruplar halinde oyuna girerler... ‘Aqsüyak’, eşit sayı deki oyuncuyla iki grup halinde gece açık havada oynanır. Kaşkaderya ili’nin Pamuk köyünde ise grup üyelerinin belirlenmesi için liderler görevlendiriliyor. Katılımcıların geri kalanı yaşlarına ve fiziksel yeteneklerine göre şartlı isimlerle liderlerın yanına geliyor. Örneğin: yer ve gök, köpek ve kedi... Özel isimle gelenlerden biri veya her ikisi iki grubun liderina bakarak: - Yeri mi, göğü mü alacaksın, diye soruyorlar. Liderler sırayla bu isimlerden istediklerini söylüyor. Bu şekilde takımların oyuncuları belirlenir (Abdiev A., 2006: s. 9).
Oyun ortabaşı (hakem) tarafından yönetilir. İlk grup belirlenen yerde durur. Onlar kemiğin atılacağı yöne rahatlıkla bakabilirler. Zaten karanlık olduğu için kemiğin tam olarak nereye düştüğünü görmek zordur. (Mardonova G., 2022: s. 69).
– Peki arkadaşlar, oyuna başlayalım mı? – ortabaşı sorar. Çocuklar cevap verir: – Evet. – Karanlık size engel olmayacak mı? – ortabaşı sorar. Çocuklar: ‘Hayır’ diye bağırırlar. Oyunbaşı şöyle devam eder: – Karanlıkta bir kurt, bir tilki ya da bir çakal olabilir. Korkmuyor musunuz? Çocuklar tekrar cevap verirler: – Hiç korkmuyoruz. – Dikenlerin arasında yılan olabilir. Onun sizi ısırmasından korkmuyor musunuz? Çocuklar cevap verir: – Yılan bizden korksun. – Kemiği atın. Bunun üzerine ortabaşı ellerini iki yana geniş açarak kemiği uzağa fırlatır ve: – ‘Hadi, şimdi arayın’ diye emir verir. Surhanderya ilinin Baysun ilçesinde ise çoğunlukla erkek çocuklar oyuna katılıyor ve şu şekilde doğaçlama yapıyorlar. Oyunbaşı sorar: – ‘Peki arkadaşlar, oyuna başlayalım mı?’. Çocuklar cevap verir: – ‘Hadi başlayalım’. – Bakın, elimde sığırın büyük bir kemiği var. Tepeye mi atayım? Çocuklar cevap verir: – ‘Hayır, hayır’. – Uçuruma mı atayım? Katılımcılar bağırır: – ‘Hayır, hayır’. Ortabaşı ise onların sabrını sınamaya devam eder. – Aya mı atayım? – ‘Hayır, hayır’. Ortabaşı tekrar sorar: – Dereye mı atayim? Çocuklar bağırır: – Eve-e-e-t... Katılımcılar başlarını yere eğerler. Oyunbaşı: – ‘İşte, kemiği dereye attım. Hadi arayalım!’ diye bağırır. (Mardonova. G. 2022: s. 68).
Bu yüzden, bu oyun çocukların duyarlılığını, sesi ayırt etme yeteneğini geliştiriyor. Ortabaşı grubun kemiği bulması için ne kadar zaman harcadığını hesaplar. Sıra bir sonraki gruba geldiğinde de onların kemiği bulması için harcadığı zaman hesaplanır. Bu şekilde kazanan belli olacaktır. Önemli olan oyunun yaz akşamları karanlıkta oynanmasıdır. Bu aynı zamanda çocukların cesaretini de arttırır. O hareket ve alet gerektiren oyunlar grubuna aittir. (G. Mardonova G. 2022: s. 70).
KAYNAKLAR
Kaynaklar
1. Qurbonova F. Ommaviy bayramlarda halq öyinlari. – Toşkent, 2009.
2. Mardonova G. Özbek milliy öyinlari. – Toşkent, Bookmany print, 2022. – 158 s.
3. Abdiyev A. Bolalikning rangin olami yohud biz öynagan öyinlar. Essey. Toşkent, 2006.
4. Yöldoşev S.B. Halq öyinlarining tarihiy, ilmiy-pedogogik asoslari//Resarch focus / Volume 1 / Issu 1 / 2022 ISNN: 2181-3833 Research Bip (14) Zenodo/Google Scholar. s. 240 – 248.
MADDE YAZARI
Doç. Dr. Asrar Kayumov
ISBN
978-625-99966-0-8