Arap SaçıÇevir
Arapsaçı oyunu yaygınlık olarak orta düzeyde bir oyundur. Anadolu’nun birçok şehrinde oynandığı bilinmektedir. Oyunun Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Gaziantep, Konya, İstanbul, İzmir, Ordu, Rize ve Van şehirlerinde oynandığı bilinmektedir. Bununla birlikte bu oyunun Türkiye dışında Balkanlarda ve Gürcistan’da da oynandığı bilinmektedir. Bunu Yıldırım, Günaydın ve Saka (2020: 213) araştırmasında Balkanlardan gelen mübadil sandıklarından çıkan oyunlar arasında arapsaçı oyununun olduğunu da belirtmiştir. Arapsaçı ip oyunlarındandır (Çakmak, 2019: 649). Oyun ismini oyunda kullanılan karmaşık ipten almıştır (Oyun Bilim, 2020; Şarman, 2015: 137). Oyun tür olarak seyirlik temsilî bir oyundur (Yıldırım, Günaydın ve Saka, 2020: 213).
Oyunun oynandığı mekân kapalı ve açık alandır. Oyun ev, sınıf, spor salonu, okul bahçesi ve parklar gibi mekânlarda oynanabilir. Ama oyunun oynandığı alanın oldukça geniş olması gerekmektedir. Oyun en az üç kişi ve daha fazla kişiyle oynanmaktadır. Grup hâlinde oynanan bir oyundur. Oyunda oyuncu sayısının fazla olması oyunun daha eğlenceli olmasını sağlamaktadır. Oyunda 10 kişiden fazla oyuncu olması oyunda bir karmaşaya neden olabilir. Dolayısıyla en fazla 10 oyuncu olması önerilir. Oyuncular kız ve erkek olabilir. Oyun yaş seviyesi olarak daha çok çocuklar arasında oynanmaktadır. Oyun çok fazla bilgi gerektirmemesi nedeniyle küçük yaştaki çocuklar da oyuna katılabilir. Oyun evde anne, baba, abi ve ablanın katılımıyla aile içinde de oynanabilir. Oyun için herhangi özel bir elbise yoktur. Oyunda malzeme olarak bir yumak ip gerekmektedir.
Oyunun oynanma şekli şu şekildedir:
Oyun başlamadan önce oyuncular daire oluşturacak şekilde sıralanırlar. Oyuncular yere ve sandalyeye oturabilir ya da ayakta durabilir. Oyun süresince ayakta durmak yorucu olacağı için oyuncuların oturarak oyunu oynamaları daha iyidir. Oyun iki aşamalı bir oyundur. Oyunun ilk aşamasında ipin atılacağı oyuncuyu belirlemek için bir soru (kelimelerin eş anlamlısı, zıt anlamlısını sorulur) sorulacağına karar verilebilir. Ama bu oyun genellikle her oyuncunun yumağı istediği bir oyuncuya atmasıyla oynanır. Arapsaçı oyununun temel amacı yumağı tamamen çözüp düğüm hâline getirdikten sonra yumağı geri toplayıp düğümü çözmektir. Oyuna başlamadan önce ebe seçilir. Seçilen ebe oyunu başlatan kişi olur. Ebe kura, sayışmaca ve oyuncuların rızasıyla seçilebilir. Oyunda şu sayışmalar kullanılabilir:
“Oooo!.., Bağa girdim, Üzüm kestim, Bağ bizim, Bahçe bizim, Bu o-yun-da, E-be kim?;
Dama çıktım, Çalı kestim, Bir alaca yılan gördüm, Yılan bizim nemiz olur?, Sokaklar da temiz olur, Al çık bal çık, Sa-na de-dim sen çık.”
Oyunun birinci aşamasında ebe ipin bir ucundan tutarak yumağı bir başka oyuncuya atar ve oyunu başlatır (Arap saçı oluşturulmaya başlanır.) (KK1). Yumağın atıldığı oyuncu ipi yakalar. Daha sonra o da ipin bir ucundan tutarak yumağı bir başka oyuncuya atar. Bu oyuncuda ipi tutar o da ipin bir ucundan tutarak yumağı bir başka oyuncuya atar. Oyun bu şekilde devam eder. Böylece giderek büyüyen bir ağ oluşur (MEB, 2018). Bu ip ağı birbirine dolaşır ve karışık bir hâl alır. Bu aşamada bir süre sonra yumaktaki bütün ipler biter. Daha sonra oyunun ikinci aşamasına geçilir. İstenildiğinde ipler tamamen bitmeden de oyunun ikinci aşamasına geçilebilir.
Oyunun ikinci aşamasında yumak hangi oyuncuda bittiyse bu oyuncudan başlayarak yumak geri sarılmaya yani düğümler çözülmeye başlanır (Arap saçı çözülmeye başlanır.). Bu aşama oyunun en eğlenceli aşamasıdır. İpler sarılırken yaşanan aksaklıklar oldukça eğlenceli bir görüntü oluşturmaktadır. Bütün oyucular bu aşamada daha dikkatli olmalıdır. Çünkü ipler sarılırken tamamen karışabilir ve iplerin çözülmesi imkânsız hale gelebilir. İplerin sarılması sırasında yumağın doğru kişiye atılması çok önemlidir. Yumağın her geldiği oyuncu boşta kalan ipleri yumağa sarar ve daha sonra yumağı bir başkasına atar. İpler sarılırken oyuncular birbirine ipucu ve taktik verebilir. İpleri toplama bu şekilde devam eder. İpler tamamen sarıldığında (Arapsaçı çözüldüğünde) oyun biter.
Oyun başladıktan sonra yapılması gereken bazı kurallar vardır. Bunlardan ilki oyuna başladıktan sonra oyuncular yer değiştiremez. İkincisi ise hiçbir oyuncu oyunu terk edemez. Oyuncuların yer değiştirmesi zaten karışan ipin tamamen karışmasına neden olabilir. Bir oyuncunun oyundan çıkması ile ise o oyuncunun elindeki ipler yere düşeceği için oyun bozulur.
Oyunda herhangi bir süre kısıtlaması yoktur. Oyun ipler tamamen çözülüp geri toplandıktan sonra sona erer. Bu süre ortalama olarak bir saat civarındadır. Oyun tamamlandığında oyun yeniden oynanabilir aynı süreç tekrar edilir. Arapsaçı çocukların beden eğitimi derslerinde, boş derslerinde ve serbest zamanlarında oynayabileceği eğlenceli oyunlardan biridir.
Arapsaçı oyununun özellikle küçük yaştaki çocuklar içi çok faydalı olduğu söylenilebilir. Oyun çocukları hem eğlendirirken hem de onların problem çözme becerilerini geliştirir. Oyunda çocukların öğrendiği önemli bir bilgi de yapacakları bir hatanın bazen her şeyin sonu olacağıdır. Bunların yanında oyun çocukların el kaslarının gelişmesi açısından da faydalıdır. Oyun esnasında çocukların diğer arkadaşlarına yardımcı olması onların yardım etme değerini kazanmaları açısından önemlidir. Bu süreçte çocukların iletişim becerileri de gelişir.
KAYNAKLAR
Çakmak, Songül. (2019). Çocuk folkloru bağlamında Van yöresi çocuk oyunlarının kinestetik öğrenme modeli kapsamında değerlendirilmesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 12(27). 637-657.
MEB. (2018). Geleneksel çocuk oyunları. 20 Ekim 2022 tarihinde https://gorukledumlupinarilkokulu.meb.k12.tr adresinden erişilmiştir.
Oyun Bilim (2020). Arapsaçı oyunu. 20 Ekim 2022 tarihinde https://www.oyunbilim.com/geleneksel/arapsaci/ adresinden erişilmiştir.
Şarman, Aliye Selnur. (2015). Seferihisar Geleneksel Çocuk Oyunları ve Oyuncakları Üzerine Bir İnceleme. Ege Üniversitesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir.
Yıldırım, Mücahit., Günaydın, Emin. ve Saka, Anıl. (2020). Balkanlardan Anadolu’ya taşınan kültürel miras (çocuk oyunları): Tekkeköy örneği. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi. 1(3). 205-224.
KAYNAK KİŞİLER
KK1: Derleyen: Sadık Ahmet Çetin, Derlenen: Pınar Çetin, Yaşı: 32, Eğitim Durumu: Üniversite, Mesleği: Türkçe Öğretmeni, Derleme Yeri: Ev (Konya), Derleme Tarihi: 01.08.2022.
KK2: Derleyen: Songül Çakmak, Derlenen: Hacer Borizan, Yaşı: 40, Eğitim Durumu: ?, Mesleği: ?, Derleme Yeri: Van, Derleme Tarihi: ?
MADDE YAZARI
Dr. Sadık Ahmet Çetin
ISBN
978-625-99966-0-8