Arpa ÇarpaÇevir
Arpa Çarpa Oyunu’nun ilk defa nerede ve hangi tarihte oynandığı bilinmemektedir. "Arpa Çarpa Oyununa Şanlıurfa ve yöresinde But But Bu Kadar da denilmektedir" (Karğın, 2018: 275; URL-1). Oyun için gerekli malzeme oyun esnasında sapan denilen ucu düğümlü bir mendil veya ucu düğümlü bir atkıdır. Oyun alanı olarak; çıkmaz sokaklar, boş arsalar, apartman aralarındaki dar bahçeler ve okul avluları gibi sınırlı bölgeler kullanılabilir. Oyuncu sayısında herhangi bir sınırlama olmasa da genelde beş ile on kişi arasında oynanır. Oyun, okul çocukları arasında ve mahalle kültürünün yaşatıldığı yerlerde hâlâ oynanmaktadır. Arpa Çarpa oyunu kız ve erkek çocuklar tarafından birlikte oynanan bir oyundur.
Oyun, halka hâlinde oturan çocuklardan yaşça büyük olan birisinin başkan olarak seçilmesiyle başlamaktadır. Başkanın elinde sapan adı verilen ucu düğümlü bir mendil ya da atkı vardır. Oyuna başlamak için sayışmaca yapılır ve çocuklar aralarında bir başkan (başoyuncu) seçerler. Bazen aralarından en büyüğü başkan (başoyuncu) olur. Başkan eline bir mendil alarak, zihninde tuttuğu herhangi bir hayvanın taklidini yaparken elleri ve mimikleriyle de sorduğu hayvanı anlatmaya çalışır. Anlatıma ilk önce gövdeden başlar.
-Kasa kasa va kasa
-Ayakları var va kasa
-Kuyruğu var va kasa
-Nikkili var va kasa
Şeklinde tekerleme söylenerek hayvanın tarifi yapılır (URL-2).
Şanlıurfa yöresinde oyuna başlama tekerlemesini Karğın şu şekilde ifade etmiştir:
-“Ik Ik Uklican” veya “But But Bu kadar”
–Ayakları buklican, (veya “Bu kadar.”)
-Kafası buklican, -Kanatları buklican,
-Ağzı buklican, -Kolları buklican
-Gözleri buklican
-Kulakları buklican” (2018: 275).
Başoyuncu tekerlemeyle hayvanın tarifini yaptıktan sonra, elindeki mendilin düğümlü olmayan tarafını halka şeklinde dizilmiş olan oyuncuların en başındakine vererek tarif ettiği hayvanın ismini sorar. Bu hayvanın adı sıra ile bütün oyunculara sorulduktan sonra bilen çıkmazsa, yine ilk sıradaki oyuncuya dönülür. Başoyuncu, doğru cevap verildiği anda mendili bırakarak bağırmaya başlar; “Arpa çarpa, arpa çarpa, arpa çarpa!” Bu sözlerle beraber cevabı bilen çocuk ebe olur. Ebe düğümlü mendil ile önüne gelene vurmak için diğer çocukları kovalamaya başlar. Diğer çocuklar darbe almamak için kaçışırlar. Sapan elinde olan ebe oyuncu da onları kovalar ve mendille vurmaya çalışır. Başoyuncu “Arpa çarpa” demeye devam eder. Ebe tarafından vurulan oyundan çıkar. Vurulmadan en sona kalan ebe olur. Başoyuncu “Buğda buğda” diye seslenirse elinde mendil olan ebe diğer oyunculara vuramaz. Ancak, ebe “Arpa çarpa” dediğinde vurabilir. Başoyuncu “Arpa çarpa arpa çarpa” diye bağırmaya devam ettikçe vurma ve kovalamaca devam eder (URL-3).
Başoyuncu ebenin kendisinden iyice uzaklaştığını görünce “Buğday, buğday, buğday…” ya da” Buğda! Buğda!” diye bağırmaya başlar. Ebenin önünde darbe almaktan kaçışan çocuklar bu sözleri duydukları anda kendilerine vurmaya çalışan ebeyi yakalayıp, ona vurmaya çalışırlar. Ebenin tek kurtuluşu başoyuncuya yetişmektir. Başoyuncu yeniden “Arpa çarpa, arpa çarpa” diye bağırınca elinde mendil olan çocuk tekrar onlara geri dönerek elindeki sapan ile vurmaya çalışır. Onlar da yakalanmamak için kaçışırlar. Başkan yeniden başka bir nesneyi tarif etmek için onları toplayıncaya kadar oyun bu şekilde devam eder.
Arpa Çarpa oyunu aklı ve bedeni koordineli şekilde kullanma oyunudur. Oyun bilmece sorulmasıyla başlar. Bilmecenin, ya da tarif edilen hayvanın özellikleri parçalar halinde verildiği için cevabı bulmak bir tümevarım gerektirmektedir. Soruların tamamı bittikten sonra tarif edilen hayvan bilinince kovalamaca başlayacağı için oyuncuların reflekslerinin iyi olması da gerekir. Oyunda işitsel komutların da iyi takip edilmesi gerektiği için Arpa Çarpa oyunu hem eğlence, hem de eğitsel açıdan işlevini yerine getirmektedir.
KAYNAKLAR
URL-1: https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/590096/yokAcikBilim_10237170.pdf?sequence=-1&isAllowed=y
URL-2: https://www.cankardes.com/2017/07/anadolu-oyunlari/
URL-3: E. Akman, R. Gültekin, H. Demirbağ, K. Sun. 2003. Tarihi ve Kültürü ile Siverek. Ankara: Siverek kaymakamlığı Yay.
Karğın, Dilek. 2018. Şanlıurfa İli ve Çevresi Çocuk Oyunları. Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. Ardahan. Yayımlanmamış Doktora Tezi.
MADDE YAZARI
Yavuz Bal
ISBN
978-625-99966-0-8