ArtırmaçÇevir
Arttırma fiilinin kökünden gelen ve “yapılması amacını taşıyan” anlamını kazandırmak adına “-maç” eki getirilerek türetilen “arttırmaç/artırmaç” kelimesi Tokat’ta Dodurga ve Artova civarlarında, Sivas’ın Çepni, Zara, Gemerek ve Kangal köylerinde ve Giresun’da da oynanan bir çeşit çocuk oyunu olarak kayıtlarda geçmektedir (Akyıldız Ay, 2022: 77; Türk Dil Kurumu [TDK], 1963). Ayrıca bu oyun Erzincan Kemaliye’ye bağlı olan Tuğlu köyünde de köy çocuklarının zevkle oynadığı oyunlar başlığında yerini almıştır (URL-1).
Genellikle erkek çocuklarına hitap eden bu oyun, köy meydanı ya da tarla gibi düzlük arazilerde beş ile altı çocuğun bir araya gelmesiyle oynanan bir oyundur. Düzlük bir alanın yeterli olması ve herhangi bir materyal gerektirmemesi nedeniyle de organize olunması oldukça kolay bir oyundur. Oyun iki aşamadan oluşur:
İlk aşamada oyuna başlamak için düz bir çizgi çekilir ve oyuncular bu çizgi boyunca yan yana sıralanırlar. Daha sonra oyuncular hız alarak bu belirlenen çizgiye de bir ayaklarıyla basarak 3 adımda en uzağa sıçramaya çalışırlar. Kim en uzağa sıçramışsa o kişi birinci olur ve aynı zamanda ebe olarak seçilir. Ardından sıçrama mesafelerini ebe ayarlamaya başlar ve diğer oyuncular da ne kadar sıçramaları gerektiği konusunda ebeyi takip ederler. Böylece çizgiden de giderek uzaklaşılmış olunur. Ebe isterse sıçrama mesafesine küçük başlar ve giderek bu mesafeyi büyütebilir. Ebenin büyüttüğü mesafeye kadar atlayamayan oyuncular olmaya başlayınca da oyunun seyri değişir ve ikinci aşamaya geçilir. Oyunun ikinci aşamasında oyuncular çizgiye basarak yine aynı şekilde sıçrayış yaparlar. Çizgiye en yakın kalan oyuncu çizgiye paralel olacak şekilde yere yatar, çizgiden en uzağa sıçrayan oyuncu da yine ebe olur. Ebe çizgiye en yakın sıçrayan ve yere yatan çocuğun üstünden atlayarak yeni bir yer belirlemiş olur. Üstünden atladığı oyuncu bu sefer gelip bu belirlenen yere uzanır. Diğer oyuncular da çizgiden basarak yerde yatan oyuncunun üstünden teker teker atlarlar. Her oyuncu atladıktan sonra da sıra yine ebeye gelir. Çizgiye basıp yatan oyuncunun üstünden atlayan ebenin düştüğü yere gelen oyuncu bu sefer yere yatmaz ama elleri dizlerinde olacak şekilde belinden öne doğru bükülür ve güçlü durur. Böylece de çizgiden iyice uzaklaşılmış olur. Diğer oyuncular da çizgiden itibaren elleri dizinde olan oyuncunun üstünden atlamalarını yaparlar. Bazen oyuncunun üstünden bu şekilde atlayamayan oyuncular olur ve bu durumda sırasını ebeye verirler. Bu sıra verme durumuna ispatlama denir. Ebe sırasını veren oyuncunun yerine bükülü duran oyuncunun üstünden atlamayı başarırsa sırasını veren çocuk ellerini dizlerine koyup bükülen arkadaşının yerine geçer. Şayet ebe atlayamamış olursa bu sefer bükülü duran oyuncunun yerine ebe geçer ve oyun böyle devam eder (Onur ve Güney, 2002: 283; Aşkun, 2006: 279).
Bir toplumun kültürü o toplumun yaşattığı, geliştirdiği ve paylaştığı gelenekleri yansıtmak ve gelecek nesillere aktarmak yoluyla canlı kalır. Kültürel değerlerin yaşatılmasındaki en etkili metotlardan biri de oyunları kullanmaktır. Oyunlar, kültürel öge olmanın yanı sıra bu oyunları oynayan çocuklar için sosyal, bilişsel, duyuşsal ve özellikle de fiziksel gelişim alanı oluşturmada da önemli bir rol oynamaktadırlar. Artırmaç oyunu da grupla oynanan bir oyun olması nedeniyle çocukların hem duyuşsal hem de sosyal kazanımlar elde etmelerinde faydalı bir oyundur. Ayrıca mesafe katetmeye dayalı olarak sıçramalar içeren bu oyunda denge, koordinasyon, zamanlama gibi pek çok farklı beceri türünün de gelişmesi mümkündür. Artırmaç oyununun bedensel gelişimine yönelik faydaları ile ilgili olarak Aşkun (2006: 279), jimnastik usullerine uygun olduğunu ve hatta bu sebeple de okullardaki terbiye bedeniye derslerinde oynatıldığını dile getirmektedir. Bu oyunun oynanma sıklığı %25 ve altında olsa da günümüze kadar aktarılmış olması dikkate değerdir.
KAYNAKLAR
Akyıldız Ay, Didem. (2023). “-mAç Yapım Eki ve Teşekkülü Üzerine Yeni Düşünceler.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (58). 63-88.
Aşkun, Vehbi Cem. (2006). Sivas Folkloru I-II Cilt: Sivas: Sivas Valiliği.
Onur, Bekir., ve Güney, Neslihan. (2002). Türkiye'de Çocuk Oyunları: Derlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Türk Dil Kurumu [TDK]. (1963). Artırmaç. Türk Dil Kurumu Derleme Sözlüğü (Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü) İçinde. Erişim Adresi: https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 08.02.2024).
URL-1: http://www.tuglukoyu.net/koyde-cocuk/ (Erişim Tarihi: 09.02.2024).
MADDE YAZARI
Araş. Gör. Ülfet Yavuz
ISBN
978-625-99966-0-8