Atları İdareÇevir
Atları İdare Oyunu, 0-7, 8-15 yaş grubunda yer alan kız ve erkek çocuklar arasında oynanan bir oyundur. Oyun, bütün çocuk oyunları gibi yaygınlığını kaybetmeye yüz tutmuş bir oyundur, o nedenle İzmir İl Millî Eğitim Müdürlüğü tarafından 2018 yılında "günümüzde yerini bilgisayar oyunlarına bırakan geleneksel oyunlarının yaşatılması" amacıyla ilkokul ve ortaokul öğrencilerine yönelik olarak başlatılan geleneksel oyunları Türkiye kapsamında yaygın hâle getirme projesi kapsamında derlenen on iki oyun arasında Atları İdare Oyunu da yer almaktadır. Unutulmaya yüz tutan geleneksel çocuk oyunlarının nasıl oynandığına dair, icrası İzmirli öğrenciler tarafından gerçekleştirilen, oyunların videoları 81 ildeki çocuklara ulaşmak amacıyla internet ortamında, Millî Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) çevrim içi sosyal eğitim platformu olan Eğitim Bilişim Ağı´nda (EBA), paylaşılmaktadır. Dolayısıyla, Türkiye´nin her yerindeki çocukların oyunları öğrenmesi ve oynayabilmesini amaçlayan bu proje oyunun görünürlüğüne katkı sağlamıştır (URL-1, URL-2).
Atları idare oyunu bir grup oyunudur. 8-10 kişi ile oynanan oyunda oyuncular atlar ve seyisler olmak üzere iki gruba ayrılır. Kimin at, kimin seyis olacağı ise sayışma ile belirlenir. Oyuncular sıraya dizilmiş şekilde ya da yarım daire şeklinde durur; içlerinden bir oyuncu her hecesi ya da kelimesi bir oyuncuya gelecek şekilde tekerleme söyler. "O lili seksen doğra mitattata/Biz gidiyoruz o hatta/İneğimiz doğurdu/İsmi olsun Kel Fatma/İnce belli, fidan boylu/Aşkara benziyor, köpek havlıyor/Düşmanı kapıdan sav" (URL-1) gibi bir tekerleme ile grup üyeleri belirlenir.
Oyuna başlamadan önce kâğıttan toplar yapılarak yere atılır. Kâğıt toplar yerine toplanmaya ve sepete girmeye uygun başka malzemeler de seçmek mümkündür. Başlangıç çizgisinin yedi adım uzağına bu malzemeler; çizginin bir, iki adımlık diğer tarafına da toplanan malzemelerin içine konulabilmesi için grup sayısı kadar sepet ya da kutu konulur. Atların gözleri bir göz bağı ile bağlanarak bellerine de birer ip bağlanır. Seyisler tarafından yönlendirilmek için ipin uçları atların koltuk altlarından geçirilerek tutulur. Seyisler çocukların bellerine bağlanmış olan ipleri tutarak atları idare ederler. Başlama komutuyla seyisler atlarını kâğıt topların olduğu tarafa götürürler. Gözleri bağlı olan atlar gözlerini açmadan yerdeki kâğıt topları almaya çalışırlar. Atların ve seyislerin topladığı malzemeler sepetin içine konulmalıdır, yoksa geçersiz sayılır. Hangi çocuk daha çok top alabilirse oyunu kazanır (URL-1; Onur ve Güney, 2002: 178).
Oyunun ilk defa ne zaman oynandığı ve tarihinin kaçıncı yüzyıla dayandığı bilinmemekle birlikte oyununun temel amacının, atın kültür tarihindeki yeri ve önemi göz önünde bulundurularak, atları idare etme becerisinin çocuklara kazandırılması olması nedeniyle kadim bir oyun olduğu düşünülebilir. Çünkü atları idare oyunu sembolik bir oyundur. "Sembolik oyun döneminin (2-12 yaş) ilk aşamasında (2-4, 5 yaş) çocuk, çevresinde yaşanan olayları, o kişilerin kimliğine bürünerek (rol yaparak) ortaya koyar; ikinci aşamasında (4,5-8 yaş) simgesel oyun önemini yitirmeye ve oyun gerçeğe yaklaşmaya başlar; üçüncü aşamada (7,8-11,12) oyun gerçeğe daha yakın ve kuralları önceden belirlenerek ve bilinerek oynanır" (Özdemir, 2006: 42). Dolayısıyla çocuk sembolik olan bu oyun sayesinde gerçek yaşama hazırlık yapar.
Oyun aracılığıyla at hakkındaki bilgilerini deneme ve pekiştirme imkânına sahip olur. Ayrıca, yarışmalı bir oyun olan atları idare oyununda gözleri bağlı olan atların kol ve bacaklar arasındaki hareketler ile vücudun diğer organları arasındaki hareket uyumluluğu vücuda ritim sağlamakta, dolayısıyla oyun vücuttaki hareket estetiğinin gelişimine katkıda bulunmaktadır. Seyisler ise, daha çok top toplayabilmek için atları doğru yönlendirmesi gerektiğinden bahsederek iletişim becerisi açısından kazanımlar elde edecektir. Oyunda doğru yönlendirme, "idare edebilme" oyunu kazanmanın temel gereği olduğundan çocukların birbiriyle iletişimi ve birbirlerine güven duymaları önemli başka bir gereklilik olarak ortaya çıktığı için arkadaşlık ilişkilerinin kuvvetlenmesine de aracılık edecek zengin bir içeriğe sahiptir. Ayrıca oyuna tekerleme ile başlanması çocukların dil gelişimine de katkı sağlamaktadır (Duymaz, 2002: 24-25). Dolayısıyla atları idare oyunu hem bilişsel hem fiziksel hem de sosyal kazanımlar bakımından çocuklara çok yönlü bir gelişim sağlamaktadır.
KAYNAKLAR
Duymaz, Ali. (2002). İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
Onur, Bekir; Güney, Neslihan. (2002). Türkiye'de Çocuk Oyunları: Derlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları No: 10.
Özdemir, Nebi. (2006). Türk Çocuk Oyunları C. I. Ankara: Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş.
URL-1: Oyun Her Yerde - Atları İdare oyunu, youtube.com/watch?v=hpoEpcIpp4k&ab_channel=İzmirEBA (Erişim Tarihi: 03.05.2023).
URL-2: Geleneksel Oyunlar Türkiye'ye Yayılacak, https://izmir.meb.gov.tr/www/geleneksel-oyunlar-turkiyeye-yayilacak/icerik/1571 (Erişim Tarihi: 02.06.2023).
MADDE YAZARI
Doç. Dr. İmran Gündüz Alptürker
ISBN
978-625-99966-0-8