Atlı GüreşÇevir
At üzerinde güreş bireysel olarak veya takımlar arasında yapılabilen bir çeşit sportif müsabakadır. Atlı güreş, at sırtında güreş veya at üzerinde güreş diye anılan bu sportif eyleme “Er Eniş” ve “Or Danış” gibi isimlerde verilmektedir (Tuzcuoğluları ve İskender, 2017: 429-434; Belek, 2015: 123). Unutulmaya yüz tutmuş ata sporu olan At Üzerinde Güreş, tarihi çok eskilere dayanan bireylerde vücut ve zihin dinamikliğinin ortaya çıkarılması ve uzun süre at üzerindeki seyahatlerde insanların at üzerindeki alışkanlığın oluşturması adına, at ile insanı bütünleştiren ve uyum içerisinde hareket etmelerini geliştiren savaş hazırlıkları ve savaş sanatı olarak yapılan önemli bir sportif etkinlik ve Türklerin eskilerde savaşlara hazırlanırken yapmış oldukları savaş öncesi antrenmanlarındandır (Belek, 2015: 124). At üzerinde güreş, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde özellikle Kırgızistan ve Kazakistan gibi ülkelerde hâlen yapılmakta olan ve günümüze kadar fazla değişikliğe uğramadan gelen bayramlarda, toplum meclislerinde, sportif müsabakalarda ve düğün gibi çeşitli organizasyonlarda önemli bir bedensel güç ve sportif mücadele etme isteğiyle yapılan vazgeçilmez bir etkinliktir (Tuzcuoğluları ve İskender, 2017: 429-434).
At üzerindeki güreşte insanoğlunun kas gücü ile aklını kullanmasının ötesinde iki canlı arasındaki mücadelenin en önemli yansıması görülmektedir (Türktaş, 1999: 61-65). At üzerinde güreş oyununda, güreşçilerin kendi güçlü vücut yapıları kadar atlarının da gücü ve yapısı çok önemlidir. Rakip karşısında akıllı ve sakin kalmak at ile birlikte akıllı manevralar yapmak oyunu kazanmak için önemli rol oynamaktadır. Bu oyun herhangi bir silah ve teçhizat kullanmaksızın, komutlarıyla ata hâkim olma becerisiyle birlikte rakibinden gelecek ataklara karşı tepkiler vererek rakibi etkisiz hâle getirme temeline dayanmaktadır (Tuzcuoğluları ve İskender, 2017: 429-434). Kazakistan’da ve Kırgızistan’da sevilen bir oyundur. Oyunun ana amacı kurallara bağlı kalmak şartıyla rakibi attan düşürmek ve ya atın ya da rakibin yer ile temasını sağlamaktır. Binicilerin rakiplerinin giysilerinden, başlarından, ayaklarından çekmesi ve kırbaç kullanması yasaktır. At üzerinde güreş genel olarak iki şekilde yapılmaktadır. Birinci şekil olarak genişçe çim bir arazide iki oyuncu 30 dakika içerisinde birbirlerini attan düşürmeye çalışır. İlk 15 dakika tamamlandığında oyuna 5 dakika ara verilir. Kazanan, diğer bir kazananla karşılaşır. En sonuna kadar rakiplerine galip gelerek gidebilen oyuncu ödülü alır. Ancak bir oyunda verilen süre içinde eğer attan düşen olmazsa iki oyuncu da elenmektedir (Koçkar, 2023; Belek, 2015: 124). Bu oyunlarda hakem vardır ve hakem oyunu ıslık veya düdük çalarak yönetmektedir. Hakemin düdüğü veya ıslığı ile oyun başlar ve hakem oyundan çıkanları yine düdüğü veya ıslığı ile oyunu durdurarak belirler. Oyun sırasında atların eyeri sağlam olmalı, en az üç kemerle ata sıkı bir şekilde bağlanmalıdır. Biniciler rahat ve spor bir giysi giymelidir. İkincisi ise iki üç metre eninde ve yaklaşık olarak 500 m uzunluğunda bir pistte oynanmaktadır. Başlangıç noktasından itibaren pistin ortasına bir çizgi çekilmektedir. Yarış bireysel olarak eleme usulünde düzenlenebileceği gibi, takımlar hâlinde de düzenlenebilmektedir. Oyun hakemin başlangıç noktasından işaret vermesiyle başlar. İşareti gören veya düdüğü duyan biniciler çok hızlı bir şekilde at sürerken binicilerden biri diğerinin dizginlerinden yakalayıp atı ve biniciyi kendi çizgisi tarafına geçirmeye, bitiş çizgisine kadar götürmeye çalışır. Bu arada atından düşen binici oyunu kaybeder. Böylece bitiş çizgisine kadar gidebilen binici oyunu kazanır. Biniciler oyun esnasında yerel giysilerini giymek zorundadır; ayrıca kamçı, yüzük, toka, küpe, bilezik gibi, ata veya diğer biniciye zarar verebilecek herhangi bir eşya kullanmaları yasaktır. Biniciler 18 yaşın üzerinde olmalıdır. Oyunu erkekler kendi aralarında, kadınlar da kendi aralarında oynayabilirler. Binicilerin, rakiplerinin dizginlerini ve kemerlerini tutup çekmek suretiyle hamle yapmaları serbesttir (Koçkar, 2023).
Türklerin yaşam kültürü içerisinde atın yeri çok önemlidir. Türkler vatanını at ile paylaşmış ve hayatının her aşamasında at ile özdeşleşmiş bir hayat sürmüşlerdir. Bozkırda yaşamın vermiş olduğu zorluklara at ile göğüs germiş ve bu yaşam mücadelesinde kendileriyle birlikte at hep var olmuştur (Roux, 2015: 120). Sosyal hayatlarında, sportif etkinliklerinde ve savaş hazırlıklarında at her daim kendileriyle yaşamın içerisinde varlığını sürdürmüş, yaşamlarının ayrılmaz bir parçaları olmuştur. Geleneksel sporlardan biri olan at üstü güreş de Türk toplumlarının millet olma bilincinin yaşatılması anlamında önem taşımaktadır. Bu bakımdan geleneksel sporların tümünde olduğu gibi at üstü güreş sporunu da yaparak ve yaşayarak öğrenen bireyler; sosyal davranışlarına ilişkin bilgi ve becerilerini içselleştirerek daha kalıcı ve doğal bir şekilde öğrenebilir. Doğal yolla bu sporu yapan bireylerde millî şuur oluşması, fiziksel birçok parametrenin gelişmesi, insan dışındaki bir canlı ile eşgüdümlü hareket edebilmesi gibi bir çok eğitimsel kazanımlar elde ettiği söylenebilir.
KAYNAKLAR
Belek, Kayrat. (2015). Eski Türklerde At ve At Kültürü (Dünden Bugüne Kırgız Kültürel Hayatı Örneği). Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 16. s.11-118.
Koçkar Tekin. (2023) Atlı Oyun ve Sporlar, Erişim Tarihi: 28.02.2023 https://www.zdergisi.istanbul/makale/atli-oyun-ve-sporlar-209.
Roux, Jean, Paul. (2015). Türklerin Tarihi. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Tuzcuoğullari, Ömer, Tarkan, İskender, Kamil Boğaç. (2017). A Study On Horseback Wrestling, A Traditional Turkish Sport. European Journal of Physical Education and Sport Science. S.12. s.429-434.
Türktaş, Metin. (1999). Divani Lügatit-i Türk'te Yer Alan ve XI. Yüzyılda Türkler Arasında Oynanan Oyunlar, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(5).
MADDE YAZARI
Doç. Dr. MEHMET GÜL
ISBN
978-625-99966-0-8