Ay Dede OyunuÇevir
Oyuncu sayısında sınırlama olmamakla birlikte genellikle 3 ile 5 kişi arasında oynanan Ay Dede Oyunu, adını oyunun içinde geçen sayışmacadan almıştır. Oyunun farklı çeşitlemeleri bulunmaktadır. Birinci çeşitlemede oyuncular el ele tutuşarak yarım halka olurlar. Halkanın iki başındaki oyunculardan biri Ay Dede olurken diğer baştaki oyuncu Ay Dede’ye sorular sorar, Ay Dede ise cevap verir:
“ —Aydede, keçin nerde gezer?
—Dağda.
—Ne yer, ne içer?
—Üzüm yer, badem olarak çıkarır.
—Süt pişti mi?
—Pişti.
—Hanım içti mi?
—İçti.
—Kaç kaşık?
—On kaşık.
—Bugün kimin düğünü var?
—Ayşe’nin düğünü var.” (Baş içlerinden birini göstererek) (Özdemir, 2006: 22; Yılmaz, 2013: 227; Onur ve Güney, 2002: 37).
Bütün çocuklar davul, zurna, tef gibi çalgılar çalıp Ay Dede’nin oyuncuların içinden hedef gösterdiği kişiyi alarak bir tarafa çekerler. Oyun, bu şekilde devam eder (Yılmaz, 2013: 227). Oyunun bu aşamadan sonra farklı şekilde devam eden örnekleri de vardır: Sayışmacada ismi söylenen oyuncu, arkadaşlarının çıkardığı davul-zurna sesleri eşliğinde arkasını döner ve aynı şekilde diğer çocukların da arkalarını dönmesiyle oyun sonlanır (Özdemir, 2006: 22; Onur ve Güney, 2002: 37).
Kahramanmaraş’tan derlenmiş Ay Dede Oyununda ise oyunculardan biri Ay Dede seçilir. Diğer oyuncular Ay Dede’nin 7-8 m uzağında dururlar. Oyuncular sırayla Ay Dede’ye “Ay Dede saatin kaç?” derler. Oyuncular, her birine farklı sayı söyleyen Ay Dede’nin söylediği sayı kadar adım atarlar. Ay Dede’yi ilk geçen oyuncu, yeni Ay Dede olur (Özbakır, 2009: 487).
Oyunun yaygın bilinen çeşitlemesi şu şekildedir:
Ay Dede Oyunu, parmaklarla veya ellerin yumruk şekline getirilmesiyle oynanmaktadır. Oyun, kişi sayısı fazla olması durumunda beş parmakla, az kişiyle oynanıyorsa oyunu daha eğlenceli hâle getirmek için on parmakla, yani iki el kullanılarak oynanmaktadır. Avuç içleri yere gelecek şekilde eller iki yana açılır. Ebe saymaya başlar ve sayışmacanın son hecesi kimin elinin üzerinde biterse ebenin sorduğu soruya o oyuncu cevap verir. Sayışmacada şehir, kişi isimleri ve söylenen sayılar değişmektedir. Örneğin; Rize, İstanbul, Ankara gibi şehir isimleri söylenirken yine söylenen şehirde kim olduğu sorusuna verilen cevap da abi, nine, teyze, dayı vb. olabilmektedir. Oyunun tekerlemesi şöyledir:
"—Ay Dede Ay Dede yolculuğun nereye?
—İstanbul’a
—İstanbul’da kimin var?
— Abim var.
—Abinin kaç çocuğu var?
—5."
Söylenen sayıya göre sayışmaca kimin parmağında biterse o kişi, parmağını avuç içine doğru katlar ve bütün oyuncuların parmağı içe doğru kıvrılana kadar oyun devam eder. Böylece en son kimin eli veya parmağı açıkta kalırsa o kişi oyunu kazanmış olur (KK1, KK2, KK3, KK4, KK5, KK6, KK7). Oyunun sonunda kazanana istediği yiyecek ve içeceklerden alınır (KK5).
Genellikle kapalı ortamlarda oynanan oyunun sokak, bahçe, kır gibi açık alanlarda oynanan çeşitlemesi de bulunmaktadır. Akşamüzeri ay çıktığı zaman çocuklar, oyunun sözlü formülünü karşılıklı olarak dile getirirler veya büyükler, küçük çocuklara ayı gösterirken oyunun sözlü formülünü söylerler (Tokuz, 2011: 328-329). Oyunun sözleri şu şekildedir:
“Aydede aydede, evin nerede? / İki duvar arasında, iki duvar arasında” (Tokuz, 2011: 328-329).
Ay Dede Oyunu, bilhassa kapalı ortamda çocukları kontrol altında tutmak için oynanan oyunlardan biridir. Oyunun çocuklara saymayı ve şehirlerin isimlerini öğretme gibi farklı işlevleri vardır.
KAYNAKLAR
Onur, Bekir ve Güney, Neslihan. (2002). Türkiye’de Çocuk Oyunları: Derlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
Özbakır, İbrahim. (2009). "Geleneksel Türk Çocuk Oyunlarında Fonksiyonel Oyuncu Ebe." Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Volume 2/6, 481-492.
Özdemir, Nebi. (2006). Türk Çocuk Oyunları Cilt II. Ankara: Akçağ Yayınları.
Tokuz, Gonca. (2011). Gaziantep Çocuk Oyunları Üzerine Halk Bilimsel Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
Yılmaz, Mehmet Fatih. (2013). Isparta Çocuk Oyunları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
Kaynak Kişiler:
KK1:Derleyen: Damlanur K. Gözelce, Kaynak Kişi: Ebral Kasap, Doğum Tarihi: 2001, Rize/ Merkez, Yaşadığı Yer: Rize/ Merkez, Eğitim Durumu: Lisans, Mesleği: Öğrenci, Derleme Yeri: Çevrim içi Uygulama (Google Meet), Rize/ Merkez, Derleme Tarihi: 07.06.2022.
KK2: Derleyen: Damlanur K. Gözelce, Kaynak Kişi: Meltem Avcı, Doğum Tarihi: 1998, Doğum Yeri: Rize/İkizdere, Yaşadığı Yer: Rize/Derepazarı, Eğitim Durumu: Lisans, Mesleği: Öğrenci, Derleme Yeri: Rize/Merkez, Derleme Tarihi: 10.06.2022.
KK3: Derleyen: Damlanur K. Gözelce, Kaynak Kişi: İrem Kurt, Doğum Tarihi: 2002, İstanbul/Fatih, Yaşadığı Yer: Trabzon/Of, Eğitim Durumu: Lisans, Mesleği: Öğrenci, Derleme Yeri: Çevrim içi Uygulama (Google Meet), Rize/ Merkez, Derleme Tarihi: 07.06.2022.
KK4: Derleyen: Ezgi Turan, Kaynak Kişi: İrem Su Gündoğdu, Doğum Tarihi: 2009, Rize/Merkez, Yaşadığı Yer: Rize/Merkez, Eğitim Durumu: Ortaokul, Mesleği: Öğrenci, Derleme Yeri: Rize/ Merkez, Derleme Tarihi: 06.06.2022.
KK5: Derleyen: Damlanur K. Gözelce, Kaynak Kişi: Nisa Nur Tüfekçi, Doğum Tarihi: 2000, Rize/Merkez, Yaşadığı Yer: Rize/Merkez, Eğitim Durumu: Lisans, Mesleği: Öğrenci, Derleme Yeri: İnstagram, Rize/ Merkez, Derleme Tarihi: 06.06.2022.
KK6: Derleyen: Damlanur K. Gözelce, Kaynak Kişi: Nazan Yeriçer, Doğum Tarihi: 2001, Kırıkkale/Keskin, Yaşadığı Yer: Kırıkkale, Eğitim Durumu: Lisans, Mesleği: Öğrenci, Derleme Yeri: İnstagram, Rize/ Merkez, Derleme Tarihi: 07.06.2022.
KK7: Derleyen: Damlanur K. Gözelce, Kaynak Kişi: Beyzanur Kalender, Doğum Tarihi: 2000, Rize/Güneysu, Yaşadığı Yer: Rize/Güneysu, Eğitim Durumu: Lisans, Mesleği: Öğrenci, Derleme Yeri: Çevrim içi Uygulama (Google Meet), Rize/ Merkez, Derleme Tarihi: 07.06.2022.
MADDE YAZARI
Dr. Öğr. Üyesi Damlanur KÜÇÜKYILDIZ GÖZELCE
ISBN
978-625-99966-0-8