İletişim
Writer

Doç. Dr. Nargiza Kamolova

Bekinmaçok Çevir

Bekinmaçok (Saklambaç) geleneksel bir çocuk halk oyunu olup, Orta Asya'da geleneksel olarak oynanan eski oyunlardan biridir. 11. yüzyıl kaynaklarında verilen bilgilere göre bekinmachak, Orta Asya'nın farklı yerlerinde “Kara kördim” şeklinde de bulunmaktadır. Mahmud Kaşgarlı'nın “Devonu lug‘atit türk” adlı eserinde yer alan “KaragunÏ” adlı oyun, bu dönemdeki “Bekinmaçok” oyununun adı olarak kabul edilir [Mahmud Kaşgarlı, 1965: 261]. Kaşgari'ye göre “KaragunÏ” oyunu başlamadan önce takımın kaptanının takım üyeleri arasından seçilmesi, Takımların birbirlerinden saklanmaları gerektiği, kaybeden katılımcının kalan katılımcıları saklandıkları yerden bulması gerektiği hakkında bilgi veren. Yukarıda belirtilen oyunun koşulları bugünkü “Bekinmaçok” oyununun koşullarıyla aynı olduğu, aynı tür oyunun farklı dönemlerde birçok isimle anıldığını gösterir. “Devönü lug`atit türk”te adı geçen “KaragunÏ” oyunu gece oynandığı hemde oyunun katılımcılarını arayan ve gizli partnerini bulunca “Kara kördim” (Siyah gördüm) diyen çocuğun durumunun günümüzde biraz değiştiğini görüyoruz. Ayrıca Fattoh Abdullayev'e göre “Bekinmaçok” oyunu Özbekistan'ın kuzey kısmı olan Harezm bölgesinin Urganç ve Hive bölgelerinde “Gi:zləməjək” olarak adlandırılib, eski çağlardan beri oynanan geleneksel bir halk oyunu olarak kabul ediliyor [Fattoh Abdullayev, 1961:32]. Bekinmaçok (Saklambaç) oyununu oynamak için katılımcılar altı veya yedi kişilik iki takıma ayrılır. İlk olarak oyunun başlaması için bitiş çizgisi belirlenir. Bitiş çizgisinde hangi takımın saklanacağına, hangi takımın saklananları bulması gerektiğine şu şekilde karar verilir:

Pop, pop, pop,

Boshinga qalpoq.

Ustinga ko`k qop

Biz bekindik, Sen top!

“Sen top!” (Sen bul!) sayısını alan bir çocuğun gözleri bağlanır ve otuza kadar sayması istenir. Diğerleri o sayana kadar bir yere saklanır. Gözleri bağlı çocuk otuza kadar saydıktan sonra gözlerindeki eşarbı çıkarıyor ve gizli çocukları aramaya başlıyorSaklananlar ise iki yüze kadar sayıması gerekiyor. Bu sayım bitmeden önce çocuk onları bulursa, bulduğu ilk kişinin gözlerini bağlar ve görevini ona verir. Eğer bulamazsa gözleri tekrar bağlanacak. Oyun bu şekilde devam ediyor. Gizli katılımcılar bulunduğunda hızla bitiş çizgisine koşarlar. Bulması gereken oyuncu bitiş çizgisine ulaşamadan kaçan katılımcıyı yakalarsa oyunu kazanır ve yakalanan takımın temsilcileri mağlup sayılır. Oyunda kaybeden oyuncuların oyunun şartlarını yani rakip takım üyelerinin gereksinimlerini yerine getirmesi gerekecek. Özbekistan'ın Buhara bölgesinde “Bekinmaçok” oyunu “Yashinmaçak” tarzında adlandırılıb, genel olarak genç kızlar arasında oynanmaktadır. Bazı bölümleri şarkı eşliğinde icra ediliyor ve saklanarak birbirlerine şarkı söylüyorlar:

Opa-opa anjil,

Darvoza zanjil.

Darvozani ochinglar,

Cho`lga qarab qochinglar.

Cho`lning yo`li keng ekan,

Meni tutib olinglar.

“Bekinmaçak” veya “Yashinmaçak” oyunu iki farklı şekilde oynanır. İlk formda iki takım arasında oyunun koşulları yerine getirilirse, ikinci formda ise bir katılımcının kalan katılımcıları bulması gerekecektir hemde İkinci formun çalınma sırası oldukça popülerdir ve şarkının sözleri de farklıdır:

Agar hushyor bo`lsangiz,

Yig`lamasdan kulsangiz,

Tarqalishib ketdik biz

Izlab-izlab toping siz.

Katılımcılar saklandıktan sonra bir sinyal verilir. Bu tür işaretler “puq” veya “pub” şeklinde veya özel bir şarkı şeklinde verilir:

Oq sovun, ko`k sovun,

O`rtasi atirsovun.

Pub-pub pishdi Pub-pub pishdi.

Yada,

Ana man, ana man

Echki boqib kelaman.

Shu yerdan tulki o`tdimi?

Dumi loyga botdimi?

Gulbutaning tagiga

G`azal aytib yotdimi?

Bu oyun ilkbahar, yaz ve sonbahar aylarında oynanır ve çocukların zeka ve çevikliğini gerektirir [ Safarov O., 2013].


KAYNAKLAR

1. Mahmud Kaşgarlı. (1965). Devonu lug`atit türk. III jild. Toshkent. Fan. – S. 261.

2. Fattoh Abdullayev. (1961). O`zbek tilining Xorazm shevalari. Toshkent. – S. 32.

3. Safarov O. (2013). O`zbek xalq bolalar o`yinlari. Toshkent. Sharq. – S. 46.

MADDE YAZARI

Doç. Dr. Nargiza Kamolova

ISBN

978-625-99966-0-8