İletişim
Writer

İskender Keleş

Bokuç/PokuçÇevir

Bokuç, Doğu Karadeniz'de taş ile oynanan yaygın çocuk oyunlarından biridir. Oyunun tarihî serüveni hakkında bir bilgiye ulaşılamamasına rağmen malzemesi taş olduğu için kadim bir oyun olduğu söylenebilir. Bokuç kelimesi derleme sözlüğünde “Manı oyununda hedef olarak kullanılan, elma büyüklüğünde yuvarlak taş (Ünye-Ordu)” (Derleme Sözlüğü II, 1993: 733) olarak geçmektedir. Türkiye sahasında taş ile oynanan benzer çocuk oyunlarında taşın isminin oyunun adı olduğu örnekler vardır. “Molli” (Ceyhan/Adana), “Mucuk” (Niğde), “Gog” (Bingöl) (Özdemir, 2006: 194-195) oyunlarında oynanan veya hedef olarak belirlenen taş oyunun adı olmuştur. Bunun yanında oyunun benzer varyantlarında dört yassı taşı üst üste dizerek oluşturulan, hedef olarak kullanılan kuleye “Bokuç” (Özdemir, 2006: 194-195) adı verildiği görülür. Bu bilgilerden hareketle “Bokuç“ isminin oyunda taş ile vurulacak yuvarlak taşa veya taş kulesine verildiğini söylemek mümkündür.

Bokuç oyunu Doğu Karadeniz'de genellikle “Bokuç” adıyla bilinir. Oyuna Trabzon Maçka'da “Pokuç” (Yılmaz, 2019: 157), Ordu Ünye'de “Mam (Bokuş)” (Kaya, 2011: 190) adları verilir. Bokuç oyununda belli bir oyuncu sayısı yoktur. Ancak oyunun oynanması için biri ebe diğer ikisi oyuncu olan en az üç kişi gereklidir. Kız-erkek çocukları tarafından oynanan bir oyundur. Oyuncuların yaşları 8-18 arasında değişir. Oyun mekânı olarak düz ve geniş yerler seçilir. Genellikle sert zeminlerde oynanır.

Bokuç oyununda ortadaki taşı vurmak için atılan taşlar oval, yassı taşlardan seçilir. Deniz kenarında bulunan, deniz suyuyla birlikte oval-yassı hâle gelmiş taşlar çocuklar tarafından toplanıp atış yapmak için kullanılır. Deniz suyunun aşındırdığı bu taşlar, hedefe atıldığında sert bir şekilde yuvarlak taşları düşürür. Oyun alanın ortasına koyulan hedef taşları ise yuvarlak şekle sahip taşlardan seçilir. Yuvarlak taşlar yaklaşık olarak bir portakal büyüklüğündedir. Bu taşların seçilmesinin nedeni atış yapıldığında yuvarlanabilir özelliğe sahip olmasıdır (KK1).

Bokuç oyunun oynanış biçimi şöyledir: Oyuna başlamadan önce oyun sırasında taşın gittiği mesafeleri tutması için bir ebe belirlenir. Ebe belirlemek için oyun alanının ortasına yuvarlak bir taş koyulur. Oyuncular taşın karşısına geçerek yassı bir taşla yuvarlak taşı vurmaya çalışır. Taş vurulduğunda taşın gittiği mesafe ayakla ölçülür. En az mesafeye sahip olan oyuncu ebe seçilir. Bokuç oynamak için toprak veya beton zemine tebeşir yardımıyla bir alan çizilir. Oyuncular belirlenen çizgiden atışlarını yaparlar. Oyun için belirlenen zemini sert olan toprak yerlerde ortaya yuvarlak taş koyulur. Oyuncular taşın hizasında net bir mesafe olmamasına rağmen yaklaşık 6-7 metrelik mesafeden taş atarak ortadaki taşı vurmaya çalışır. Oyuncular taşı vurursa vurulan taşın gittiği mesafe ayakla hesaplanır. Mesafeleri ebe hesaplar. Oyunun sonunda en fazla mesafeye ulaşan kişi oyunun galibi sayılır. Bazen oyunun uzun sürmesi amacıyla oyunun başında örnek olarak 200 ayak gibi bir mesafe belirlenir. Her atıştan sonra vurulan taşın gittiği mesafe hesaplanır. Oyunun başında belirlenen mesafeye ulaşan oyuncu oyunu kazanır (KK2).

Bokuç oyununda oyuncular atış yaparken diğer oyuncular taş atan oyuncuyu engellemeye çalışır. Atış yapan oyuncu bokuç taşını vuramazsa oyun gereği taşı vurana kadar diğer oyunculardan dayak yer (Yılmaz, 2019: 157). Ordu Ünye'de Mam (Bokuş) olarak bilinen oyunda vurulan taşa "mam" adı verilir. Taşlar üst üste gelecek şekilde dizilir. Çevresine bir yuvarlak çizilir. Oyunculara taşlara atış yaparak taşları yuvarlağın içinden çıkarmaya uğraşır. Taşı dışarı çıkaramayan ebe seçilir (Kaya, 2011: 190). Bokuç oyununun benzer bir şekli Rize Çayeli'de “Lapaza” adıyla bilinir. Oyun yassı ve yuvarlak çay taşlarıyla oynanır. Oyun alanın ortasında yassı bir taşın üzerine yuvarlak bir taş koyulur. Oyuncular çay taşlarıyla atış yaparak hedef olan yuvarlak taşı vurarak düşürmeye uğraşır (Kazmaz, 1998: 219).

Oyunun Trabzon Maçka'da oynanan varyantında ebe olan oyuncu ortadaki taşın yanında durur. Diğer oyuncular taşın karşısına geçip taşı sırayla vurmaya çalışır. Eğer bir oyuncu ortadaki taşı vuramaz attığı taş arkaya geçerse o oyuncu başka bir oyuncunun taşı vurmasını bekler. Taş vurulduğunda oyun gereği ebe olan oyuncu taşı bulup yerine dikmelidir. Taşı düşüremeyip attığı taşları arkaya geçen oyuncularsa bu sırada kendi taşlarını alıp atış yerinden çıkmalıdır. Eğer çıkmazlarsa ebe taşı bulup yerine koyduğunda atış yerinde kalan oyunculara vurma hakkı bulunur. Bu sırada henüz atış yapmamış oyuncular “pokçu dayı pokunu dik, pokun yoksa donunu dik” şeklinde bir oyun tekerlemesi söyleyerek ebeyi kızdırır. Ebe yakaladığı oyunculardan birini ebe seçer. Oyun bu şekilde sürer (Yılmaz, 2019: 157).

Oyun çocukların sosyalleşmelerine katkı sağlar. Dikkat etme davranışlarını ve spor becerilerini artırır. Her atıştan sonra ayakla taşın gittiği mesafenin ölçülmesi çocukların matematik bilgisinin gelişimine yardımcı olur.

KAYNAKLAR

Kaya, Hümeyra Çağlayan. (2011). Ünye Halk Kültürü. Yüksek Lisans Tezi. Ordu: Ordu Üniversitesi.

Kazmaz, Süleyman. (1998). Rize- Çayeli Halk Kültürü Araştırmaları, Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları.

Özdemir, Nebi. (2006). Türk Çocuk Oyunları II. Ankara: Akçağ Yayınları.

Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü II (1993).Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. 2. Baskı.

Yılmaz, Berk. (2019). Trabzon İli Geleneksel Halk Bilgisi ve Etnografyası. Doktora Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi.

KK1: Derleyen: İskender Keleş, Kaynak Kişi: Şadiye Berber, Yaşı: 61, Eğitim Durumu: İlkokul, Mesleği: Ev Hanımı, Derleme Yeri: Küçükdere/Vakfıkebir/ Trabzon, Derleme Tarihi: 14.4.2022.

KK2: Derleyen: İskender Keleş, Kaynak Kişi: Yener Aydın, Yaşı: 51, Eğitim Durumu: Lise, Mesleği: Özel Şirket Çalışanı, Derleme Yeri: Kaleköy/Çarşıbaşı/Trabzon, Derleme Tarihi: 17.4.2022.

MADDE YAZARI

İskender Keleş

ISBN

978-625-99966-0-8