Çelmeli Top OyunuÇevir
Çelmeli Top Oyununun nerede ve hangi tarihte oynanmaya başlandığı hakkında bir bilgi yoktur. Çelmeli Top oyununa Burdur yöresinde Çekmeli Top, Çelemli ve Çekmeli Top denildiği de görülmektedir (URL-1).
Oyun alanı için önü meydanlık olan bir duvar gerekmektedir. Oyun malzemesi olarak bir hava ile şişirilmiş plastik ya da suni deriden oluşan ve genelde futbol oyunlarında kullanılan bir top gerekmektedir. Oyuncu sayısı altı ile yirmi kişi arasında değişebilir. Çorum'da Oyun Eğlence Folklorumuzdan Örnekler isimli eserinde Abdulkadir Ozulu Çelmeli Top oyununun Çorum ilindeki oynama şekli ve kurallarını şu şekilde kayda düşmüştür:
“Oyuncular bir araya gelerek oyunun kaç sayıda biteceğini oyuncu sayısını dikkate alarak kararlaştırırlar. İçlerinde yaşça diğerlerinden daha büyük ve oyunda mahareti bilinen iki kişi ortaya çıkar. Böyle çocuklara başçıl adı verilir. Şu konuşma ile eşleşirler.
Aldım yeri
Aldım göğü
Bana bir eş
Al beğendiğini
Bu konuşma sonunda başçıllar sırayla birer kişi seçerek iki takım oluştururlar. İşaretlenen bir çizgi üzerine hedef teşkil edecek büyüklükte tahta veya iri bir taş konulur. Gruplar arasındaki mesafe, oyuncuların atış kabiliyetlerine ve yaş durumlarına göre değişir. Kale tarafına geçen grup daha üstün konumda olacağı için, karşı tarafa 5-10 sayı avans verir. Eğer karşı taraf bu avansa razı olmazsa yer seçimi için kura çekimi yapılır.
Oyunda kale tarafındaki oyunculardan biri (çelmeci) topu eline alır, başı hizasını geçecek kadar topu yukarı atar. Aşağı inen topu elinin ayası ile vurarak kaleden uzaklaştırır. Kale (hedef yeri) çevresine dağılmış bir vaziyette bekleyen oyuncular çelinen bu topu yakalamaya çalışırlar. Karşı taraf oyuncuları topun gelebileceği yerlerde olmaya çalışırlar. Bunlardan biri çelinen topu yakalarsa kale tarafından topu çelen oyuncu (ölür) oyun dışı kalır. Top havada iken tutulamamışsa, topu yerden ilk alan oyuncu topu kaleye nişanlayarak atar veya yuvarlar. Kaleye (hedefe) isabet ettirirse o oyuncunun takımı bir sayı kazanmış olur. Çelinen yani kale tarafından oyuna sokulan top, karşı tarafça tutulamamışsa karşıya iade edilir. İadeler havadan yapılmaz yerden yuvarlayarak yapılır. İade esnasında top havada iken tutulursa tutan taraf oyuncularından vurulmuş olan bir oyuncu sağalmış kabul edilir. Çelinen top tutulamamış veya hedefe isabet ettirilememiş ise topu çelen taraf sayı kazanmış olur. Çelmeci (topu çelen oyuncu) ölünceye kadar çelmeye devam eder. Çelen öldüğü zaman diğer arkadaşı çelmeci olur. Bir takımın oyuncularının tamamının oyun dışı kalmaları veya oyun sayısının yarısına gelindiğinde oyun başında kesişmeye göre ölmüş olan oyuncular sağalır ve oyuna dâhil olurlar. Kaledeki oyuncular yapılacak sayıyı tamamlayamaz veya bütün oyuncular oyun dışı kalırsa karşı taraftaki grup sayıyı ve son üç hamleyi başarıyla tamamlarsa galip sayılırlar. Oyun başında “sonda üç top atışı var” denmişse son sayı tamamlandığında üç defa daha top çelinir. Eğer bu üç toptan birisini karşı taraf tutar veya hedefe isabet ettirirse kazanılan sayı bir değil üç olarak hesaplanır. Yenilenler galip gelenleri kalelerinden sırtlarına alarak kendi kalelerine kadar taşıma cezasına uğrarlar. Takımlar yer değiştirerek oyunun ikinci bölümü oynanır” (Ozulu, 2013: 17 ).
Şevkiye Kazan ve Şengül Kazan Kırçık tarafından kaleme alınan “Dedemle Ninem de Çocuktu Dünden Bugüne Burdur’da Oynanan Çocuk Oyunları” isimli çalışmada Çekmeli Top Oyunun oynanışı şu şekilde anlatılmıştır: Önü meydanlık olan bir duvara bir kale çizilir. Oyuncular iki gruba ayrılır ve hangilerinin kalede kalacağına karar verilir. Kaledeki grubun oyuncuları sırayla topu uzağa atmaya başlarlar. Alana dağılan diğer oyuncular, topu yere düşürmeden tutmaya çalışırlar. Eğer düşürmeden tutarlarsa topu atan oyuncu yanmış olur. Böylece bir başka oyuncu atış yapar. Topu tutamayan oyuncu, düştüğü yerden alır ve oradan kaleye atar. Top kaleye değerse, kaleden topu atan oyuncu, yanmış olur ve atış hakkını kaybeder. Top, kaleye değmezse, kaledeki grup bir sayı kazanmış olur ve aynı oyuncu ikinci kez atışını yapar. Meydandaki grubun kaleye geçebilmesi için kaledeki grubun attığı topları tutması, tutamadığı takdirde topla kaleyi vurarak bütün oyuncuları oyun dışı bırakması gerekir. Oyun sonunda hangi grup çok sayı almışsa, oyunu kazanmış sayılır (Kazan ve Kazan Kırçık, 2006: 58).
KAYNAKLAR
Kazan, Şevkiye ve Kazan Kırçık, Şengül. (2006). Dedemle Ninem de Çocuktu Dünden Bugüne Burdur’da Oynanan Çocuk Oyunları. Burdur: İl Kültür Turizm Müdürlüğü Yayınları.
Ozulu, Abdulkadir. (2013). Çorum’da Oyun ve Eğlence, Folklorumuzdan Örnekler. Çorum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını: 11. Çorum.
URL-1: https://burdur.ktb.gov.tr/Eklenti/46252,cocukoyunlari.pdf?0
MADDE YAZARI
Yavuz Bal
ISBN
978-625-99966-0-8