El El üstünde Kimin Eli Var?Çevir
Türkiye’nin hemen her yerinde oynanan “el el üstünde kimin eli var?” oyunu; “el el üstünde”, “yumruk yumruk üstünde”, “ele pelek”, “elim kimin üstünde”, “yağlı bide” ve “gümbürcük” gibi çeşitli adlarla da bilinmektedir (Özdemir, 1997: 641-644). Oyunun bu kadar çeşitli adlar ile bilinmesinin sebebi, ebe seçiminde ve oyun esnasında söylenen formüllerin ve tekerlemelerin çeşitlilik göstermesidir. Örneğin; ebe seçiminde “yağlı bide, özlü bide, yiyem seni, gede gede” tekerlemesi söylenen oyun “yağlı bide”, oyun esnasında “ooo… enna benna da dı dı di, hoca fül fül, ırbaam goş, etlik sütlük gaynana pıs, ingili bade fandili fos” tekerlemesine yer verilen oyun ise “ele pelek” olarak adlandırılmaktadır (Özdemir, 1997: 642).
El el üstünde kimin eli var oyunu, genellikle kapalı alanda yani ev içerisinde oynanmaktadır. En az üç kişiyle oynanan bu oyunun belli bir zamanı olmadığı gibi oyunu, kız ve erkek çocuklar birlikte ya da ayrı oynayabilirler (Tokuz, 2011: 243; Çolak, 2015: 206). Kurallara göre, oyuna başlamadan önce bir ebe (usta) ve hakem seçilir. Sayışma ya da yazı tura yoluyla seçilen bazen de oyuncular arasında yaşça en büyük olan ebe, dizleri ve elleri zemine değecek şekilde yere kapanır. Çocuklar, ebenin sırtında ellerini yumruk şeklinde üst üste koyar ve hafifçe vurarak oyun tekerlemesini söyler; “El el üstünde kimin eli var?”. Ebe, en üstte kimin eli olduğunu tahmin etmeye çalışır. Eğer söylediği isim doğruysa ebelikten kurtulur ve elin sahibi yeni ebe olur. Bilemediği sürece ebeliği devam eder (Tokuz, 2011: 244; Karğın, 2018: 174; Gürbüz, 2017: 321; Çolak, 2015: 206). Doğru cevabı veremeyen ebe çeşitli şekillerde cezalandırılır. Ebe, cezasını kendisi seçer. Ona, “iğne mi, iplik mi, davul mu, zurna mı?”, “arı sokması mı, iğne batması mı, yumruk mu?”, “cim cim mi, dal dal mı?”, “incecik mi, gümbürcük mü?” gibi sorular sorulur. Ebe; iğne, iplik, cim cim ya da incecik cevaplarından birini verirse ebenin sırtına parmak ve tırnak batırılır ya da sırtı cimciklenir. Davul, dal dal ya da gümbürcük derse sırtı hafifçe yumruklanır, zurnayı seçerse kulağına doğru bağırılır. Arı sokması seçeneği tercih edilirse kulağına yaklaşılarak arı gibi vızıldayıp kolu ve bacakları çimdiklenir (Kazan ve Kazan Kırçık, 2006: 28; Gürbüz, 2017: 321; Şarman, 2015: 113; Can, 2002: 88). Bazen de ebe, en üstte kimin eli olduğunu bilemezse çocuklar; “Bilemedin, kaldır vur!” diyerek hepsi birden ebenin sırtına vururlar (Bayrı, 2002: 238). And bu oyunu, “saklama, saklanma ve oranlama oyunları” içerisinde değerlendirmektedir( 2012: 279). Bu oyunda söz konusu olan eylemi kimin yaptığının bulunmasıdır ve böylelikle saklanan eylemin failidir.
El el üstünde kimin eli var oyunu; hareketli ve hızlı karar vermeye dayalı bir oyun olması sebebiyle çocukların bedensel ve zihinsel gelişimleri için oldukça yararlıdır. Aynı zamanda, grup içerisinde nasıl hareket edileceğini öğretip bu yolla çocukların sosyal gelişimlerine de katkı sağlamaktadır.
KAYNAKLAR
And, Metin. (2012). Oyun ve Bügü - Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Bayrı, Mehmet Halit. (2002). Çocuk Oyunları. B. Onur, & N. Güney içinde. Türkiye'de Çocuk Oyunları: Derlemeler (s. 230-251). Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
Can, Sıtkı. (2002). Ordu İlinde Çocuk ve İlgili İnanmalar. B. Onur, & N. Güney içinde, Türkiye'de Çocuk Oyunları: Derlemeler (s. 84-102). Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
Çolak, Mehmet. (2015). Adana Geleneksel Çocuk Oyunları. Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Gürbüz, Duru Özden. (2017). Yapısal ve İşlevsel Açıdan Afyonkarahisar Çocuk Oyunları. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
Karğın, Dilek. (2018). Şanlıurfa İli ve Çevresi Çocuk Oyunları. Ardahan: Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
Kazan, Şevkiye & Kazan Kırçık, Şengül. (2006). Dedemle Ninem de Çocuktu - Dünden Bugüne Burdur'da Oynanan Çocuk ve Genç Oyunları. Burdur: Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
Özdemir, Nebi. (1997). Türkiye'de Cumhuriyet Dönemi Çocuk Oyunlarının Halkbilimi Açısından İncelenmesi -I-. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı (Türk Halk Bilimi) Anabilim Dalı Doktora Tezi.
Şarman, Aliye Selnur. (2015). Seferihisar Geleneksel Çocuk Oyunları ve Oyuncakları Üzerine Bir İnceleme. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı.
Tokuz, Gonca. (2011). Gaziantep Çocuk Oyunları Üzerine Halk Bilimsel Bir İnceleme. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
MADDE YAZARI
Tuğba Aydoğan
ISBN
978-625-99966-0-8