Gökte Ne Var OyunuÇevir
Gökte ne var oyunu adını, icrası sırasında söylenen tekerlemeden yani sözlü formülünden almaktadır. Metin And (2012: 272) bu oyunu, “koşma-kovalama-kurtarma-zor kullanma oyunları” içerisinde değerlendirip oyunun güç gösterisine dayalı olduğunu belirtmektedir.
Yaygın olarak “gökte ne var?” (Bayar Çelebi, 2007: 203; Özdemir, 1997: 667; Onur ve Güney, 2002: 40; And, 2012: 272) ya da “yerde ne var?” (Turgut, 2005: 510; Özdemir, 1997: 668; Onur ve Güney, 2002: 418; Erdem, 2019: 155) isimleriyle bilinen bu oyunun; “yer boncuk”, “gök boncuk” (Tokuz, 2011: 332), “yer boncuk gök boncuk” (Kazan ve Kazan Kırçık, 2006: 22), “hoppacık” (Özdemir, 1997: 667-668; Onur ve Güney, 2002: 413; Yılmaz, 2013: 112, 226) gibi isimleri ve Kayseri’de “gode go boncuk” (Özdemir, 1997: 667; And, 2012: 272), Sivas’ta “al beni arkana” (Onur ve Güney, 2002: 69, 201, 317; And, 2012: 272), Uşak’ta “heybeli-torbalı” (And, 2012: 272), Çankırı’da “deve dengi” (And, 2012: 272), Artvin’de “çarhala arkala” (Özdemir, 1997: 669) ve Denizli’de “sen çardak ben bardak” (Özdemir, 1997: 668; Onur ve Güney, 2002: 299) gibi çeşitleri bulunmaktadır.
Anadolu’nun büyük bir bölümünde bilinen fakat günümüzde oynanmayan gökte ne var oyunu, Balkanlarda ve Azerbaycan’da da bilinmektedir. Kosova ve Sırbistan’da oynandığı tespit edilen oyun, Kosova’da “gökte ne var?” ve “yerde ne var?” isimleriyle; Sırbistan’da ise “yerde ne var?” ve “yer boncuk” isimleriyle bilinmektedir (Bay ve Bay, 2019: 209-210). Azerbaycan’da oynanan “adın nedi” oyununun oynanış şekli ise, gökte ne var oyunuyla aynıdır (Bayar Çelebi, 2007: 203-204).
Oyunun icrası sırasında herhangi bir araç ve gereç kullanılmamaktadır. Oyun, yaş ve cinsiyet ayrımı olmaksızın herkes tarafından, genellikle açık mekânlarda ve yine genellikle aynı cinsiyetten iki kişi tarafından icra edilmektedir. İcra öncesinde herhangi bir hazırlığı olmayan bu oyunun yaygın oynanış şekli şöyledir:
Genellikle boy ve kiloları denk olan iki çocuk, sırt sırta vererek kollarını arkadan birbirine geçirirler. Birisi öne doğru eğilince diğerinin başı ve vücudu yukarı doğru bakar. Bu sırada soru cevap şeklinde bir tekerleme söylenir. Öncelikle diğerini yüzü yukarı gelecek şekilde sırtına alan sorar: “-Gökte ne var?”, öteki cevap verir: “Gök boncuk”. Oyun, aynı şekilde şu soru ve cevaplar ile devam eder: “-Yerde ne var? -Yer Boncuk! -Ananın adı ne? -Havvacık! -Babanın adı ne? -Ademcik! -Kaldır beni hoppacık!” (Kazan ve Kazan Kırçık, 2006: 22; Onur ve Güney, 2002: 40). Oyun esnasında söylenen bu tekerleme, yöreden yöreye farklılıklar göstermektedir. Oyunun bazı icralarında ise; “-Annen ne pişirdi? -Tarhana. -Al beni arkana…” ya da “-Annen yattı mı? -Yattı. -Neyi oldu? -Bir kızı. -Adı ne? -Fatmacık” şeklindeki soru ve cevapların ardından üstteki çocuk hızlıca eğilir, bu sefer de diğeri üste gelir. Alttaki çocuk belini doğrultunca her ikisi de ayağa kalkar ve oyun aynı şekilde istenildiği kadar devam eder (Onur ve Güney, 2002: 69, 498). Oyunun “sen çardak ben bardak” adıyla bilinen şeklinde ise şu tekerleme söylenir: “-Sen çardak. -Ben bardak. -Gökte ne var? -Tekne var. -İçinde ne var? -Üzüm var. -Hani bana? -Çöpü sana.” (Onur ve Güney, 2002: 299; Özdemir, 1997: 668).
Oyunun bazı çeşitlerinde ise icra şekli değişebilmektedir. Örneğin, genellikle iki kız çocuğu tarafından oynanan “hoppacık oyunu”nda oyuncular, bulundukları yere bir çizgi çizerek bu çizgiden yaklaşık 5-6 metre uzaklıkta sırt sırta verecek şekilde oturur. Tekerlemenin ardından son sözü söyleyen oyuncuyu, diğeri sırtına vurarak çizgiye kadar taşır ve sonra soru sorma sırası değiştirilerek oyun devam ettirilir (Onur ve Güney, 2002: 413). Oyunun sonunda bir kazanan, kaybeden, ödül ya da ceza söz konusu değildir.
Gökte ne var oyunu; iletişim kurma, iş birliği ile hareket etme, koordineli hareket etme, görsel ve işitsel paylaşım ve yardımlaşma gibi eğitsel kazanımların gelişimine katkı sağlamaktadır.
KAYNAKLAR
And, Metin. (2012). Oyun ve Bügü - Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Arslan Erdem, Nihan. (2019). Artvin'de Çocuk Oyunları (Derleme, İnceleme, Tasnif). Yüksek Lisans Tezi. Artvin: Artvin Çoruh Üniversitesi.
Bay, Yalçın ve Bay, Döndü Neslihan. (2019). "Balkanlardaki Çocuk Oyunları". Sınırsız Eğitim ve Araştırma Dergisi. 4(2). 200-223.
Bayar Çelebi, Didem. (2007). Türkiye ve Azerbaycan'daki Çocuk Oyunları ve Oyuncaklarının Karşılaştırmalı İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Üniversitesi.
Kazan, Şevkiye ve Kazan Kırçık, Şengül. (2006). Dedemle Ninem de Çocuktu - Dünden Bugüne Burdur'da Oynanan Çocuk ve Genç Oyunları. Burdur: Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
Onur, Bekir ve Güney, Neslihan. (2002). Türkiye'de Çocuk Oyunları: Derlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
Özdemir, Nebi. (1997). Türkiye'de Cumhuriyet Dönemi Çocuk Oyunlarının Halkbilimi Açısından İncelenmesi -I-. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Tokuz, Gonca. (2011). Gaziantep Çocuk Oyunları Üzerine Halk Bilimsel Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
Yılmaz, Mehmet Fatih. (2013). Isparta Çocuk Oyunları. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
MADDE YAZARI
Tuğba Aydoğan
ISBN
978-625-99966-0-8