Kibrit AtmacaÇevir
Oyunun bilinen iki farklı oynanış biçimi mevcuttur. İlki şu şekildedir: İki kişi açık veya kapalı bir mekânda yarım metre arayla yerde yahut masa etrafında karşılıklı oturur. İlk atışı kimin yapacağını belirlemek için sayışma yapılır ya da yazı tura atılır. Böylece kutuyu atacak ilk kişi belirlendikten sonra kibrit kutusu baş ve işaret parmakları ile tutularak döndürülüp atılır. Kutunun kısa kenarı yukarı gelirse 5 puan, uzun kenarı yukarıda olursa 10 puan alınır. Eğer kutu dik durmamışsa atan kişi puan alamaz ve atış hakkı diğer oyuncuya geçer. Oyun oyuncuların istediği kadar devam edebilir. Bazen de 100 puan gibi bir limit belirlenir ve oyunculardan biri bu puanı elde ettiğinde oyun sonlanır. Oyun sonunda kazanan kişi kaybeden kişiye vurur yahut kaybeden kazananı sırtında taşır, kaybeden kişi hayvan taklidi yapar veya kaybeden kazanana bir şeyler hediye eder. Bunun dışında herhangi bir ödül veya ceza olmaksızın kazanmanın sevinci ve kaybetmenin üzüntüsü de yeterli sayılabilmektedir (KK1).
Benzer bir oynanış biçiminde ise kibrit kutusunun tüm yüzleri puanlandırılır ve oyun sonunda en çok puanı toplayan oyuncu kazanır (Durmuş, 1978: 221, Özdemir, 2006: 209). Oyunun bir başka çeşitlenmesinde dört oyuncu masa etrafına oturur. Oyuncular sırayla yarısı masanın dışında bulunan kutuya alttan vururlar. Fırlayan kutu masanın üzerine düştüğünde uzun kenar yukarı gelirse atan kişi hâkim olur, kısa kenar yukarıda olursa atan polis olur düz kısmının bir tarafı davacı bir tarafı suçlu olur. Oyunculardan biri suçlu tarafı attığı zaman polis onu yakalayıp “suçüstü yakaladım” der. Bunun üzerine davacı olan kişi şikâyetini dile getirir. Suçun niteliğine göre hâkim bir ceza verir. Bu ceza genellikle hayvan taklidi yapma, bir şeyler ısmarlama, bir havlunun ucunu bağlayıp ceza alan kişinin eline vurma vb. olmaktadır (Erdal ve Erdal, 2015: 507-516; Öztürk, 2020: 103-104). Kırklareli Elmacık'ta oyun; Jandarma, Bey adıyla da oynanmaktadır. Kibrit kutusunun dört yüzeyine "bey, jandarma, arayan-davacı, hırsız" yazılır. Oyuncular sırayla kibrit kutusunu yere atarlar. Arayan, beye "koyunum çalındı" diyerek şikayette bulunur. Jandarma beyin verdiği cezayı hırsıza uygular. Ceza, değnekle belirli sayıda avuca vurmaktan ibarettir (Orta 1962'den aktaran Özdemir, 2006: 677).
Kamçı oyununda ise kibrit kutusunun iki büyük yüzüne bir tarafına kamçı bir tarafına hâkim yazılır. Küçük beyaz alt ve üst kısma ise horoz ve eşek yazılır. Diğer iki kenarlara ise birine hırsız birine polis yazılır. Oyun en az dört kişiyle ve en fazla istenilen sayıda kişiyle oynanır. Birinci oyun genelde hâkimi ve kamçıyı belirlemek amaçlı oynanır. Birinci oyuncuya polis çıkarsa daha diğer oyuncular belli olmadığı için sıra diğer oyuncuya geçer. Diğer oyuncuya hâkim gelirse o hâkim olur. Üçüncü oyuncuya hırsız gelirse kamçı kimsede olmadığı için oyun devam eder. Kamçı gelen oyuncu kamçıyı sert bir şekilde bağlar. Kamçıyı alan kişiye hırsız gelirse kamçı zaten onda olduğu için sıra diğer oyuncuya geçer. İlk oyuncuya kamçı, ikinciye hâkim, üçüncüye ise hırsız gelirse hâkime ''hırsıza vuralım mı? Yağlı mı? Yağsız mı?'' diye sorulur. Hâkimin söylediği sayı kadar hırsızın eline vurulur. Polise vurma ihtimalleri yoktur. Eşek veya horoz olan kişiye vurmaya kalkışılırsa oyuncu horoz veya eşek sesi çıkartır.
Oyunun kazanımları; oyuncularda adalet kavramının gelişimini destekleme, taklit becerisini geliştirme, meslekler hakkında bilgi edinme, belli bir sınır içerisinde nesne hareketliliğini sağlama ve parmak kaslarını güçlendirmedir.
KAYNAKLAR
Durmuş, Murat (1978). Bülbüllü Köyü Folklor ve Etnografyası, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Orta, Nedim. (1962a). "Elmacık Eğlenceli Oyunları". TFA. 154: 2729-2730.
Özdemir, Nebi (2006). Türk Çocuk Oyunları II, Ankara: Akçağ Yayınları.
Öztürk Birdal (2020). Pili Bitmeyen Oyunlar Geleneksel Çocuk Oyunları. Ankara: Platanus Publıshıng.
Erdal, Kelime ve Gültekin Erdal (2015). "Kaybolan Kültür, Kaybolan Oyun: Kibrit Oyunu", Turkish Studies. S. 10 /4 , s. 507-516.
KK1: Derleyen: Şule Gümüş, Kaynak Kişi: Celal Gezer, Yaşı: 65, Eğitim Durumu: İlkokul, Mesleği: Besici, Derleme Yeri: Arabacıbozköy Akhisar/ Manisa, Derleme Tarihi: 21.08.2021.
MADDE YAZARI
Dr. Öğr. Üyesi Şule GÜMÜŞ
ISBN
978-625-99966-0-8