Körebe OyunuÇevir
Körebe, köklü geçmişiyle çok eskilere dayanan evrensel bir çocuk oyunudur. Cinsiyet ayrımı yapılmaksızın, iç ya da dış mekânlarda, kimi zaman bir çember, kimi zaman belirlenmiş bir oyun alanında oynanan geleneksel çocuk oyunlarından biridir.
Körebe, İtalya’da mosca cieca, İspanya’da gallina ciepa, İngiltere’de blind’s man buff, Fransa’da colin-maillard, Yunanistan’da tiflomiga, İsveç’te blind bock, Danimarka’da blindebuk, Almanya’da blinde kuh, blind bock olarak adlandırılmaktadır (And, 1979). 16. yüzyılın tanınmış ressamlarından olan Pieter Brueghel’in, 1560’da yaptığı, etnografik bir belge niteliğindeki 91 adet farklı çocuk oyununun resmedildiği, evrensel çocuk oyunlarının görsel bir ansiklopedisi olduğu izlenimini veren Çocuk Oyunları adlı tablosunda bulunması, bu oyunun yaygınlığı ve bilinirliğinin bir kanıtı olarak görülebilir.
Anadolu’daki çocuk oyunları derleme çalışmalarında körebe, “kurallı grup oyunları”ndan biridir. Örneğin, Metin And’ın oyun sınıflaması içinde “Koşma-Kovalama-Kurtarma-Zor Kullanma Oyunları” kümesindeki (2012: 269) oyunun içeriği ve temel özellikleri çoğunlukla değişmemekte, farklı adlarla bilinmektedir: Kırklareli’nde Kör Çapar, Çorum köylerinde Körebe/Gözbağlama, İzmir/Tire’de Körlebbek, İstanbul/Çatalca’da Sin Gitti, Safranbolu’da Ebe Kışkış, Kayseri’de Bir Kör İki Kör olarak bilinir. Ilgın’da oynanan Depmetura Oyunu’nda hem körebe gibi gözleri bağlı olarak arama eylemi vardır, hem de saldırı-savunma gibi başka eylemler bulunur. Toroslar/Akşehir/Sultan Dağları’nda Avşar oymaklarının oynadığı Turna Oyunu da türkülü bir körebe oyunudur (And, 2012). Ayrıca, Yozgat/Darıca Köyü’nde Ebe-Vırrık, Isparta’da Ebelebel, CelepÇatalca’da Singitti (Eren, 1984), Manisa’da Kör Tilki, Kırşehir’de Göz Bağlamaç, Çorum’da Göz Bağlama, Isparta’da Kalem ve Tekirdağ’da İp İçinde Gözbağı adlarına rastlanmaktadır (Özdemir, 2006). Ula/Muğla (Demircioğlu, 1934), Akyaka/Muğla (Çınar, 2007), Ankara (Koşay, 1935) ve Balıkesir’de (Özdemir, 2006) oyunun adı diğerlerinden belirgin bir farklılıkla keçi ve keçi yavrusu olan çepiç/çebiş/teke ile ilişkilendirilerek Körkeçi/Körçepiç/Körçebiş/Körteke olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk dünyasında da farklı adlarla oynandığı bilinmektedir (And, 2012; Özhan, Muradoğlu, 1997: 66).
Körebe, sayışmaca/tekerlemelerle belirlenen ebenin gözlerinin bir bezle bağlanmasıyla, öteki oyunculardan birini yakalaması ve tanımasına dayalı bir oyundur. Ebenin kendi çevresinde birkaç kez döndürülerek yönü şaşırtılmaya çalışılır ve ebe ortada kalacak biçimde oyuncular etrafında bir halka oluşturur. Halkayı bozmadan, el çırparak, bağırarak ve yakalanmamak için kaçışarak ebenin çevresinde dönerler. Ebe kollarını öne doğru uzatarak dokunduğu/yakaladığı kişinin yüzünü ve üstünü elleriyle yoklayarak tanımaya çalışır. Eğer tanırsa, dokunduğu oyuncu ebe olur. Tanıyamazsa, oyun aynı ebeyle sürer. Oyuna, çocuk oyunlarında ebenin rolü açısından bakıldığında, “körebe” olumsuz ve cezalandırılmış bir rolde kaybedendir. Oyun, yeni kaybedenleri bulmak üzere sürer ve hiç ebe olmayan oyuncu, oyunun kazananıdır (Kasapoğlu Akyol, Kutlu, 2020: 105).
Körebe oyununun yaygınlığının kökeninde, ritüelistik izlerin bulunması yatmaktadır. Örneğin, Güney Almanya’da kör keçi oyununda ebenin gözleri bağlıyken kimin alnına iki kez değebilirse, değdiğine “yandı” denilir. Eski kurban ritüellerinde rahibin hayvan postu giyerek, gözleri bağlıyken rastlantıyla elinin değdiği kişinin ateşte kurban edilmesiyle bu oyun yakından ilişkilendirilir. Ritüelde hayvan postu giymek, oyunda kör keçi olmak, gözlerin bağlanması, rastlantıyla değdiğinin ritüelde gerçekten, oyundaysa sözle yanması gibi ortak noktalar oyunun böyle bir ritüelin kalıntısı olduğu görüşünü pekiştirmektedir (And, 1979). Nitekim, oyunun sadece bir oyun olmaktan çok, değişime uğramış güçlü ve köklü bir ritüelin oyuna dönüşmüş olduğu anlaşılmaktadır. “Körebe”nin, basit kurgusuna karşın, çok yönlü, zengin içerikli, toplumsal bellekte saklı ritüelistik izlerle yüklü olduğu görülmektedir.
KAYNAKLAR
And, Metin. (1962). Dionisos ve Anadolu Köylüsü. İstanbul: Elif.
And, Metin. (1979). “Çocuk Oyunlarının Kültürümüzdeki Yeri ve Önemi”. Ulusal Kültür. 1(4). 42-66.
And, Metin. (2012). Oyun ve Bügü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Çınar, Ali Abbas. (2007). Akyaka Sözlü Tarihi ve Gökova Havzası Halk Kültürü. İzmir: Akyaka Belediyesi Yayınları.
Çınar, Ali Abbas. (2007). Muğla ve Çevresi Sözlü Kültürü ve Toplumsal Değerleri. Muğla: Muğla Belediyesi Yayınları.
Demircioğlu, Yusuf Ziya. (1934). Anadolu’da Eski Çocuk Oyunları. İstanbul: Milli Mecmua Matbaası.
Eren, A. Naci. (1984). “Çocuk Oyunları”. Halk Kültürü. 2. 17-27.
Kasapoğlu Akyol, Pınar; Kutlu, M. Muhtar. (2020). ““Kör Keçi”den “Körebe”ye: Oyun içinde oyun”. Antropoloji. (39). 103 109. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.675915
Koşay, Hamit Zübeyr. (1935). Ankara Budun Bilgisi. Ankara: Ulus Yayınları.
“Körebe” maddesi (1989). AnaBritannica. Cilt 13. s. 591. İstanbul: Ana Yayıncılık.
Özdemir, Nebi. (2006). Türk Çocuk Oyunları I-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
Özhan, Mevlüt; Muradoğlu, Malik. (1997). Türk Cumhuriyetlerinde Çocuk Oyunları. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
MADDE YAZARI
Dr. Öğr. Üyesi Pınar Kasapoğlu
ISBN
978-625-99966-0-8