Köşe KapmacaÇevir
Köşe Kapmaca Oyununun ilk defa ne zaman oynandığı ve tarihinin kaçıncı yüzyıla dayandığı bilinmemektedir. Oyun adını konusundan almıştır. Oyun, on dört veya on beş yaşlarındaki erkek çocuklar tarafından oynanır. Kızlar bu oyunu çok seyrek olarak oynarlar. Çocuklardan en büyüğü “taş tutarak” ebeyi belirler. Çocuklar “ya bundadır ya şunda, helvacının kızında“ tekerlemesini söyleyerek kendilerine uzatılan iki yumruktan birini seçerler. Oyuncu, tekerlemenin her hecesinde bir yumruğa dokunur ve en son dokunduğu yumruğu seçer. Taşın saklandığı yumruğu doğru tahmin eden çocuk, ebelikten kurtulur. Çocuklar daha sonra birer sokak köşesinde dururlar. Oyuncu sayısının çok olduğu durumlarda, bir duvarın bölümleri, kapı eşikleri vb. yerler de köşe olarak kabul edilir. Ebe köşelerin ortasında durur. Oyun sırasında oyuncular, çeşitli yanlış hamleler, kaş göz hareketleri yaparak ebeyi aldatırlar ve ebenin başka bir tarafa baktığı anda yerlerini değiştirirler (Bayrı’da akt. Özdemir, 2006: 233).
Geleneksel Çocuk Oyunları Uygulamalarının Öğrencilerin Fiziksel Etkinlik Düzeyi ve Öğretmen Davranışları Üzerine Etkisi başlıklı yüksek lisans tezinde Köşe Kapmaca oyunu şöyle verilmiştir: En az 5 kişi ile oynan eğlenceli bir çocuk oyunudur. Yere çizilen karenin köşelerine birer öğrenci yerleşir. Ebe seçilen öğrenci diğer öğrencilerin tam ortasında durur. Öğrenciler ortadaki arkadaşlarına yakalanmadan, birbirleri ile bulundukları köşeyi sürekli değiştirirler. Bu değişim sırasında kendi köşesini ortadaki öğrenciye kaptıran öğrenci yerini kaybetmiş sayılır ve kendisi ortaya geçer. Oyuncular ortadaki öğrenciye yakalanmamak onu aldatmak amacıyla yer değiştirme numarası yapabilirler. Oyun döngüsel olarak devam eder (Çalışkan, 2022: 29). Artvin'de Çocuk Oyunları (Derleme, İnceleme, Tasnif) balıklı yüksek lisans tezinde ise oyun şöyledir: Beş kişi yedi yaş ve üzeri oyuncularla dört köşe alanda oynanır. Zaman zaman bu köşeleri belirlemek için taş kullanılır. Evde oynanıyor ise odanın dört köşesi; dışarıda ise dört taş köşe olarak hazırlanır. Oyun sahası açık alan da kapalı alan da olabilir. Oyunun özel bir mevsimi yoktur. Oyun 60 dakika civarı sürer. Oyunda sayışmaca ile bir ebe seçilir. Ebe ortada diğer kişiler köşelerde durur. Oyun belirlenen köşelerin oyuncular tarafından kapılmasına dayanır. Kare bir alanda oyuncuların durduğu noktalara “köşe” adı verilir. Oyunda oyunculardan biri ebe seçilir. Ebe ortada durur. Köşelerdeki oyuncular sürekli olarak yer değiştirmelidir. Oyuncular yer değiştirirken ebe köşelerden birini kaparsa boşta kalan ebe olur. Oyunda hareket olarak atlama, koşma hareketi bulunmaktadır. Oyunda atlama, koşma gibi fiziksel aktivitelerin yanı sıra dikkat, konsantrasyon gibi beceriler de gereklidir (Erdem, 2019: 108-109). Isparta Çocuk Oyunları başlıklı yüksek lisans tezinde de oyun şöyledir: Oyun, sokak aralarında ya da ağaçlık bir alanda oynanır. Çünkü bu alanlar oyuncuların köşe tutmaları için elverişli mekânlardır. Sokaklarda bina köşeleri ve kapıları ya da pencere araları, okul bahçelerinde basketbol sahasının köşeleri oyuncuların köşeleri olabilir. Ağaçlık yerlerde ise uygun ağaçlar köşe olarak seçilir. “Köşe Kapmaca” oyunu az sayıda kişiyle oynanır. Genellikle 4-5 kişiyle oynanan bu oyunu kızlar da erkekler de oynar. Oyuna sayışmaca ile bir ebe seçilerek başlanır. Ebe dışındaki oyuncuların her biri kendine bir köşe tutar. Köşeler arasındaki uzaklık oyuncuların yaşlarına göre değişir. Küçük çocuklar on adımlık mesafe koyarken büyük çocuklar oyuna biraz daha heyecan katmak için bu mesafeyi iki katına çıkarabilir. Ebe, köşelerine geçmiş oyuncuların ortalarında durmaya çalışır. Bu sırada diğer oyuncular ebeye yakalanmadan yerlerini değiştirmeye çalışırlar. Yer değiştirmeler karşılıklı ya da çapraz olarak yapılabilir. Çocuklar ebeyi yanıltmak için yer değiştiriyormuş gibi yapabilirler. Ya da oyunculardan biri, ebenin dikkatini kendi üzerine çekmişken arkadaşları köşelerini değiştirebilirler. Bu değiştirmeler esnasında ebeye yakalanan ya da köşesini kaptıran oyuncu ebe olur. Oyun sırasında yerini hiç değiştirmeyen ya da oyun alanının dışına çıkan oyuncular ebe olmak zorunda kalır. Oyun, Eğirdir ve çevresinde “Dört Köşe” adıyla oynanmaktadır (Yılmaz, 2013: 240-241). Kastamonu Folkloru 2 adlı eserde de Köşe Kapmaca oyunu şöyledir: Hem açık havada hem de kapalı alanlarda oynanabilir. Oyunda oyuncular bir yer tutar ve bu oyunun bir ebesi vardır. Ebe bilinen yöntemlerden biri ile seçilir. Ebenin arkasını dönmesinden istifade ederek ya da çabuklukla oyuncular yerlerini değiştirirler. İşte bu değişiklikte ebe yer kapmaya çalışır. Ebe kaptığı yerde kalırken açıkta kalan oyuncu ebe olur (Erdoğdu, 2008: 295). Köşe Kapmaca oyunu “Adana Geleneksel Çocuk Oyunları”, “Niğde Geleneksel Çocuk Oyunları ve Halkbilimsel İncelemesi” (Demir, 2015), “Seferihisar Geleneksel Çocuk Oyunları ve Oyuncakları Üzerine Bir İnceleme”, “Geleneksel Çocuk Oyunları Malatya İli Battalgazi İlçesi Örneği”, “Van'ın Geleneksel Çocuk Oyunları ve Bu Oyunların Eğitsel Yönden İncelenmesi” (Kayar, 2008), “Yapısal ve İşlevsel Açıdan Afyonkarahisar Çocuk Oyunları” (Gürbüz, 2017), “Gerede (Bolu) İlçesi Çocuk Oyunları” (Eke, 2021), “Bitlis Geleneksel Çocuk Oyunlarının Kök Değerler Açısından İncelenmesi” (Dağdagül, 2022) başlıklı tezlerde de Köşe Kapmaca oyunu yukarıda verilen oyun özellikleri ana hatları ile aynı verilmiştir.
Oyunun eğitsel kazanımları olarak stratejik taktik belirleme becerisinin kazanılması, köşeye aynı anda gibi geçtiği düşünülen oyunculardan hangisinin önce vardı ise diğer oyuncunun hile yapmadan bunu söylemesi dürüst davranış sergilemesi, köşeye aynı anda geçmeye çalışan oyuncuların birbirine zarar vermeden saygılı, anlayışlı olması ve dostluğa verilen önem olarak sıralanabilir.
KAYNAKLAR
Çalışkan, Muhammet. (2022). Geleneksel Çocuk Oyunları Uygulamalarının Öğrencilerin Fiziksel Etkinlik Düzeyi ve Öğretmen Davranışları Üzerine Etkisi. Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Çolak, Mehmet. (2015). Adana Geleneksel Çocuk Oyunları. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Dağdagül, Mehmet. (2022). Bitlis Geleneksel Çocuk Oyunlarının Kök Değerler Açısından İncelenmesi. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Demir, İlknur. (2015). Niğde Geleneksel Çocuk Oyunları ve Halkbilimsel İncelemesi. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Doğan, Abdullah. (2010). Geleneksel Çocuk Oyunları Malatya İli Battalgazi İlçesi Örneği. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Eke, Sinan. (2021). Gerede (Bolu) İlçesi Çocuk Oyunları. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Erdem Arslan, Nihan. (2019). Artvin'de Çocuk Oyunları (Derleme, İnceleme, Tasnif). Artvin Çoruh Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Erdoğdu, Ata (2008). Kastamonu Folkloru 2 : Kastamonu: Sözcü Gazetesi Yayını.
Gürbüz, Duru Özden (2017). Yapısal ve İşlevsel Açıdan Afyonkarahisar Çocuk Oyunları. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Kayar, Pınar (2008). Van'ın Geleneksel Çocuk Oyunları ve Bu Oyunların Eğitsel Yönden İncelenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Özdemir, Nebi. (2006). Türk Çocuk Oyunları. Cilt II. Ankara: Akçağ Yayınları.
Şarman, Aliye Selnur. (2015). Seferihisar Geleneksel Çocuk Oyunları ve Oyuncakları Üzerine Bir İnceleme. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Yılmaz, Fatih Mehmet. (2013). Isparta Çocuk Oyunları. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
MADDE YAZARI
Dr. Öğr. Üyesi GÜLŞAH HALICI
ISBN
978-625-99966-0-8