Meneli TopÇevir
Meneli top oyununun, oranlama oyunları kapsamında yer alan top oyunlarından biri olduğu kayıtlara geçmiştir. Konya Ilgın dolaylarında oynanan “meneli top” oyunu, “çelmeli top” ve “çukurlu top” olarak da bilinmektedir (And, 2016: 255).
Meneli top oyununun, oranlama oyunlarının içerisinde yer alması nedeniyle Ankara’da “Şimşidim” (And, 2016: 255), çukurlu, hedefli, kaleli top oyunları kapsamında ele alınması nedeniyle de Çorum’da “Emenli Top” Amasya’da “Cincin”, Kayseri’de “Kazankup” veya “Gazan Gup”, Tekirdağ’da “Yumurtalı Tavuk”, Bilecik’te “Loğa”, Çanakkale Bayramiç’te “Kumbe (Yalak)”, Isparta’da “Hol Getir”, Konya/Bor ve Niğde’de “Cennet Cehennem”, İstanbul Çatalca’da “Cincintek”, Konya’da “Yalak”, Niğde’de ise “Gülük” oyunu ile benzerlik gösterdiği görülmektedir (And, 2016: 253-254). Çocuk Oyun ve Oyuncakları Sözlüğü’ne bakıldığında ise “Meneli Top” oyunu, Muğla/Ula’daki “Çukur” oyunu ile eşdeğer olarak ifade edilmektedir (And, 2016: 254; Özhan, 2005:169). Mene kelimesinin karşılığı çukur anlamına gelmektedir (Özdemir, 2006: 112). Meneli oyunda da mene, üzerine çelik çomak konmak üzere açılan ince uzun çukur olarak açıklanmaktadır (And, 2016: 256).
Oyun, genellikle erkek çocuklar tarafından oynanmaktadır. Oyuna başlarken; ne kadar oyuncu varsa, o sayı kadar mene (çukur) açılır. Açılan menelerin topun büyüklüğünde olmasına dikkat edilir. Menelerin ortasına daha büyük ve ebe menesi denilen bir mene daha kazılır. Önce top belirli, kararlaştırılmış bir mesafeden yuvarlanır. Yuvarlanan top; kimin menesine girerse, o ebe olur ve topu atan oyuncu, ebenin sırtına biner. Ebe sırtındaki oyuncuyla birlikte topu menelere doğru yuvarlamaya devam eder ve menelerden birisine topu isabet ettirmeye çalışır. Dolayısıyla ebe, top menelerden birisine ya da ortada yer alan ebe menesine isabet edene kadar sırtındaki oyuncuyu taşımaya devam eder. Top kimin menesine girerse, o oyuncu ebe olur ve eski ebe bu kez yeni ebenin sırtına biner. Ancak top oyunculardan birinin menesine değil de ortadaki ebenin menesine isabet ederse, o zaman ebe sırtındaki oyuncuyu yere indirir ve ebe menesindeki topu alarak oyun sahasına dağılan oyunculardan birini vurmaya çalışır. Top bir oyuncuya isabet eder ya da dokunursa, kişi ebelikten kurtulmuş olur ve topun isabet ettiği oyuncu da yeni ebe olur. Herhangi bir isabet gerçekleşmezse, oyun kaldığı yerden devam eder (Beşe, 1950: 15).
Meneli top oyunu ile eşdeğer ifade edilen çukur oyununda ise yine oyuna katılan kişi kadar çukur kazılır. Oyunculardan birisi, belirli bir mesafedeki taştan çukurlara doğru topu yuvarlar ve top kimin çukuruna girerse o çukurun oyuncusu topu alarak kaçışan oyunculara atar. Eğer oyuncu diğer oyunculardan birini vurursa vurulanın, vuramazsa kendisinin çukuruna bir taş atar. Çukuruna taş konan oyuncu da, oyundan çıkar. Oyun sonuna kadar çukuruna taş konmayan oyuncu, oyunu kazanır ve oyuncunun çukuruna kale denir (Demircioğlu, 1934: 91; Onur ve Güney, 2002: 47).
Geleneksel oyunlar, çocuğu eğlendirirken aynı zamanda düşünmesini ve öğrenmesini sağlar. Çocuk belli başlı değerleri, iyiyi – kötüyü ve kısaca içinde bulunduğu toplumun değerlerini kazanmış olur (Sümbüllü ve Altınışık, 2016: 76). Meneli top oyununda da, çocukların fiziksel ve zihinsel gelişimlerinin sağlandığı, duyuşsal gelişimlerinin ise desteklendiği ifade edilebilir. Nitekim unutulmaya yüz tutan geleneksel oyunların, eğitimde kullanılabilirliğinin olması öğrencilerin gelişimleri ve eğitimin kalıcılığı bakımından önemli görülmektedir (Savaş ve Gülüm, 2014: 187).
KAYNAKLAR
And, Metin. (2016). Oyun ve Bügü - Türk Kültüründe Oyun Kavramı (4. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Beşe, M. Enver. (1950). Safranbolu 'da Bir Köylünün Hayatı: Bu da Bizim Köy. Bursa: Ankara Kitabevi.
Demircioğlu, Yusuf Ziya. (1934). Anadolu Eski Çocuk Oyunları. İstanbul: Milli Mecmua Matbaası.
Onur, Bekir ve Güney, Neslihan. (2002). Türkiye’de Çocuk Oyunları: Derlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
Özdemir, Nebi. (2006). Türk Çocuk Oyunları Cilt-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
Özhan, Mevlüt. (2005). Çocuk Oyun ve Oyuncak Terimleri Sözlüğü. Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
Savaş, Esra ve Gülüm, Kamile. (2014). Geleneksel Oyunlarla Öğretim Yöntemi Uygulamasının Başarı ve Kalıcılık Üzerine Etkisi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 16 (1): 183-202.
Sümbüllü, Yusuf Ziya ve Altınışık, Muhammet Emin. (2016). Geleneksel Çocuk Oyunlarının Değerler Eğitimi Açısından Önemi. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1 (2): 73-85.
MADDE YAZARI
Dr. Öğr. Üyesi Didem Gülçin Kaya
ISBN
978-625-99966-0-8