Quloq çozmaÇevir

Qulaq çözma (Kulak çekme) “Qulaq çözma” (Kulak çekme), Özbekistan’da yaygın olan “Ziyrak” (Akıllı), “Ğaz-ğaz” (Kaz-kaz), “Epçil quyan” (Çevik tavşan), “Aq süyak” (Beyaz kemik), “Aq terak mı, kök terak” (Ak kavak mı veya mavi kavak) oyunlarına benzeyen, çocuk folkloru motifleri bakımından zengin bir oyundur. Onların hepsi fiziksel hareket oyunları olarak sınıflandırılır (Tabinbaev A., Kazakov B. 2015: s. 23). “Qulaq çözma” düğünlerde, partilerde, Ramazan ve Kurban bayramı günlerinde oynanır. Çocuklarda fiziksel güç ve dayanıklılık gerektiren bu oyunun, oynandığı her yerde mutlaka bir ödülü olacaktır. Oyunu düzgün bir şekilde denetlemek için yaşlı insanlardan biri bakavul (hakem) olarak seçilir. Bakavul önce bir tepe seçer. Sonra bir bayrak yapıp o tepeye asar. Ayrıca bakavul, aşik (koyunların ve keçilerin arka bacaklarında bulunan dört yüzlü kemik) veya madeni parayı küçük bir beze sararak düğüm yapar. Çocuklar meydanda toplandığında bakavul, bu düğümü tepedeki bayrağa ilk getirenin kazandığını duyurur ve düğümü herkesin ortasına atar. Oyunun kurallarına göre, hangi çocuğun elinde düğüm varsa, arkadaşları düğümü ondan almak için yalnızca kulağını çekmelidir. Çocuğun kulağı ağrıyınca elindeki düğümü atar. Böylece düğüm ortaya atıldığında meydan içinde gürültü başlar. Oyun bu şekilde tartışmayla devam eder. Çocuklardan biri herkesi geride bırakarak düğümü tepedeki bayrağa ulaştırınca denetleyici bakavul “Helal” diyerek kazananı ilan eder. Kazanan çocuk bakavulün yanına gelir ve oyun için belirlenen ödülü alır. Buhara ilinin Şafirkan ilçesinde, oyunda alet olarak içine taş bağlanmış bir mendil kullanılmaktadır. Oyun “devrebaşı” (hakem) tarafından yönetilir. Öncelikle o yere uzun bir çizgi çiziyor. Çizgi üzerinde durarak içine taş bağlanmış mendili uzağa atar. Bazı yerlerde şöyle bir şarkı da söyleniyor: “Çekme, çekme, çekme-e, Kulağımı çekme. Kulağım ağrıyo-o-r, Kulağımı koparma... Çocuklar şarkı söyleyerek mendile doğru koşarlar. Mendili alan çocuk onu var gücüyle devrebaşıya götürmeye çalışır. Ancak katılımcılar buna izin vermeyecektir. Onlar mendili zorlukla elde eden çocuğun kulağını çekmeye başlarlar. Kulağı ağrıyan çocuk mendili uzağa atıyor, çocuklar da onu bırakıyorlar. Böylece mendili devrebaşıya götürmek isteyen kimsenin kulak çekme sınavından geçebilmesi gerekir (Mardonova G., 2022: s. 44). Uzun bir sure devam eden kovalamacanın ardından çocuklardan biri nihayet mendili devrebaşının işaretlediği yere götürür. Devrebaşı kazanana şöyle der: “İsteğini söyle Azizcan”. Azizcan çocuklara kendi isteğini söyler. İstekler fiziksel, ruhsal, edebiyat ya da sanattan olabilir (Mardonova G. 2022: s. 44-45). “Qulaq çözma” oyununun benzersiz bir çeşidi de Fergana Vadisinde kaydedilmiştir. Oyunda, hakem bir daire çizer. Dairenin ortasına bir nokta konur ve merkezden üç veya dört metre uzağa bir ödül yerleştirilir. Oyun başladığında yarışmacının sağ elini sol koltuğunun altına koyması, kulağını tutması ve sol eli dairenin ortasındaki hedefe değecek şekilde eğilip belirli sayıda dönmesi gerekir. Örneğin yirmi kez dönmeli ve “Ödüle” denildiğinde düşmeden ödülü almalıdır. Eğer o düşerse ödülün sahibi olamaz ve bir sonraki katılımcı oyuna devam eder. (Yoldoshev S.V. 2019: s. 58).

KAYNAKLAR

Kaynaklar 1. Tabinbaev A., Kazakov B. (2015). O‘zbek xalq milliy o‘yinlarining rivojlanishi, yoshlarni tarbiyalashdagi ahamiyati, pedagogik ta’rifi va maktab programmasidagi o‘rni (O‘quv metodik qo‘llanma). Nukus. 2. Mardonova G. (2022) Özbek milliy öyinlari. – Toşkent, Bookmany print. - 158 s. 3. Yoldoshev S.V. (2019). Farg‘ona vodiysi aholisining xalq o‘yinlari. PhD dissertatsiyasi qo’lyozmasi. Toshkent.

MADDE YAZARI

Doç. Dr. Asrar Kayumov

ISBN

978-625-99966-0-8

İletişim

Quloq çozmaÇevir

KAYNAKLAR

MADDE YAZARI

ISBN