Tavşan Kaç Tazı TutÇevir
Doğa içine doğan insan, ait olduğu doğayı gözlemlemiş ve yaşayışlarına yansıtmışlardır. Bu yaşayışlar; ritüeller, törenler, günlük dil, kurallar vb. içinde kendini somut bir şekilde göstermiştir. Çocuk oyunları da bunun bir örneğidir. Oyunlardaki tekerlemeler, kalıp ifadeler, tezahüratlar, taklitler büyük bir çoğunluğu doğal hayattan izler taşır. Tavşan kaç tazı tut oyunu için de bu durum söz konusudur. Türk Dil Kurumu Atasözleri ve Deyimler Sözlüğünde “tavşana kaç, tazıya tut demek” deyimi geçmektedir. Deyim “iki tarafı karşıt olarak davalarında birbirlerine karşı kışkırtmak, ikili oynamak” anlamına gelmektedir (URL-1). Oyunun temelinde ve yer yer söylenen oyun tekerlemesinde de bu şekilde bir işleyiş vardır.
Tavşan kaç tazı tut oyununun adını aldığı sözlü formül yine tekerleme olarak aynı şekilde farklı oyunlarda da kullanılmaktadır. Tekerlemelerde söylenen “tavşan kaç, tazı tut” kısmı genellikle tempo tutturmak için söylenmektedir. Aynı zamanda bu tempo sözcükleri yalnızca tavşan kaç tazı tut oyununda değil, yağ satarım bal satarım, hendekte bir tavşan var oyunlarında da tempo amaçlı kullanılmaktadır (Çolak, 2015: 64,134; Yılmaz, 2013: 86; Göktaş, 2013: 26-27; Eke, 2021:65). Hatta bazı yörelerde bu oyunlar iç içe geçmiştir. Oyunlarda kullanılan araç ve gereçler de bu benzerliği doğrulamaktadır. Bazı yerlerde araç ve gereç olmadan, bazı yerlerde ise tebeşir, mendil veya havlu ile oynanmaktadır (Göktaş, 2013: 26; Çolak, 2015: 133; Gürbüz, 2017: 544; Karğın, 2018: 135; Arslan Erdem, 2019: 135; Eke, 2021: 65; Özdamar, 2022: 128). Tavşan kaç tazı tut oyunu Anadolu'da farklı adlarla da oynanmaktadır. Tavşan kaç tazı tut, tavşan kaç, tavşan koş tazı tut, tavşan kaçtı tazı ulaştı gibi çeşitli adlarla oynanmaktadır (Koz, 1979: 8543; Aygün, 1996: 100; Onur ve Güney, 2022: 306,312,375,419; Özdemir, 2006: Bayar Çelebi, 2007: 15; Tokuz, 2011: 171; Göktaş, 2013: 26; Çolak, 2015: 133; Gürbüz, 2017: 544; Karğın, 2018: 135; Arslan Erdem , 2019: 135; Eke, 2021: 65; Özdamar, 2022: 128). 5 ile 15 yaş arasında kız ve erkek çocuklarının birlikte oynadıkları bir oyundur (Kayar, 2008: 161; Tokuz, 2011: 61,171; Gürbüz, 2017: 544, Arslan Erdem, 2019: 135; Özdamar, 2022:128). Ek olarak tavşan kaç tazı tut oyununun şarkısız olarak yalnızca erkek çocukları tarafından oynanan çeşidine de kedi fare denildiği tespit edilmiştir (Onur ve Güney, 2022: 94). Oyunun oynandığı mekân genellikle açık alan, dış mekân, sokak, bahçe, kır, okul bahçesidir (Kayar, 2008: 161; Tokuz, 2011:171; Karğın, 2018: 135; Arslan Erdem, 2019: 135). Oyunu oynama süresi otuz dakika olup oynama zamanı genellikle gündüz, mevsim olarak ise ilkbahar, yaz, sonbahardır (Arslan Erdem , 2019: 135).
Oyun öncesinde bazı tespitlerde sayışma bazı tespitlerde iyi koşma yeteneğine sahip olan oyunculardan iki kişi ebe olarak seçilir. Seçilen ebelerden biri kurt, köpek veya tazı diğeri ise tavşan olur (Onur ve Güney, 2002: 94; Özdemir, 2006:291; Kayar, 2008: 161; Tokuz, 2011: 172; Gürbüz, 2017: 44; Karğın, 2018: 135; Arslan Erdem, 2019: 1366; Özdamar, 2022: 128). Diğer oyuncular el ele tutuşarak halka olurlar, tekerleme veya şarkılar söyleyerek tavşanın etrafında dönerler. Tavşan kaç tazı tut oyununda söylenen bu tekerlemeler ve şarkılar şunlardır:
- Karşıki dağda bir tavşan/ mışıl mışıl uyuyordu/ onun gözleri mavi/ bunun gözleri yeşil (Onur ve Güney, 2002: 312).
- Hendekte bir tavşan uyuyor/ tavşan bana baksana/ yakışmıyor bu sana/ tavşan kaç tazı tut (Onur ve Güney, 2002: 375; Kayar, 2008: 161).
- Hendekte bir tavşan uyuyordu/ tavşan bana baksana/ tiki tiki yapsana/tavşan kaç tazı tut (Arslan Erdem, 2019: 135).
- Yağ satarım bal satarım /al satarım bal satarım/ustam ölmüş ben satarım/ustam kürkü sarıdır/satsam on beş liradır/zambak zumbak dön arkana iyi bak/tavşan kaç, tazı tut (Gürbüz, 2017: 544).
- Tavşan kaç, tazı tazı tut (Tokuz, 2011; 172; Karğın, 2018: 135).
- Yağ satarım / bal satarım / ustam ölmüş / ben satarım/tavşan kaç, tazı tut (Özdamar, 2022: 128).
- Hendekte bir tavşan uyuyordu/ yok mu sana sataşan/ hiç seninle uğraşan/ tavşan hop, tavşan hop, tavşan hop/ sana bir hediye getirdim, getirdim/ taze şalgam var/ Allah, çek ziyafet canına/ tavşan ye, tavşan ye, tavşan ye/ bak karşıdan bir köpek havlıyordu, havlıyordu/ onun dişleri keskin/ senin dişlerin kesmez/ tavşan kaç, tavşan kaç, tavşan kaç (Onur ve Güney, 2002: 94).
Tekerlemelerin son kelimesinin hemen ardından tavşan halkanın dışına çıkarak tazı tarafından kovalanır. Eğer tavşan çıktığı noktadan tekrar girerse kazanmış olur ve tazı olmaz (Erdem Arslan, 2019: 136). Bir diğer oynanış şeklinde ise halkadaki herkes yüzleri iç kısma dönük bir şekilde çömelir, tazı ise çemberin etrafında dönerek elindeki mendili herhangi bir çocuğun arkasına bırakır. Fark eden çocuk tazıyı kovalamaya başlar, eğer tazı yakalanmadan kovalayan çocuğun boş kalan yerine oturursa, tazı artık yeri kapılan çocuktur (Gürbüz, 2017: 544; Karğın, 2018: 135; Özdamar, 2022; 128). Kaybeden her oyuncu tazı olur ve oyun böyle devam eder. Oyun sonunda kazananın ödülü genellikle oyunun verdiği keyif, kaybedenin cezası ise bahisli oynandıysa şeker, gazoz ve simit gibi yiyeceklerdir (Tokuz, 2011: 172). Diğer taraftan kaybeden çocuğa çeşitli taklitler yaparak cezalandırıldığı da bilinmektedir (Kayar, 2008: 161).
Oyun, çocukların gurup olarak birlikte hareket edebilmelerini ve akran etkileşimini geliştirerek sosyalleşmelerini sağlamaktadır. Aynı zamanda çocukların psiko-motor beceri, konsantrasyon, denge, dikkat, refleksi olabilme vb. fiziksel becerilerini de geliştirmektedir.
KAYNAKLAR
Koz, M. Sabri. (1979). Ekinözü Çocuk Oyunları (Kahramanmaraş-Elbistan). Türk Folklor Araştırmaları. 17 (354). 8542-8543.
Aygün Cengiz , Serpil. (1996). Karadeniz Ereğlisi Örneğinde Çocuk Oyunlarının Halk Bilimsel Açıdan İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halk Bilimi Anabilim Dalı Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
Onur, Bekir; Güney, Neslihan. (2002). Türkiye’de Çocuk Oyunları: Derlemeler. Ankara Üniversitesi Çocuk Yayınları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
Özdemir, Nebi. (2006). Türk Çocuk Oyunları. Cilt 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
Bayar Çelebi, Didem. (2007). Türkiye ve Azerbaycan’daki Çocuk Oyunları ve Oyuncaklarının Karşılaştırmalı İncelemesi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilimdalı Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Muğla.
Kayar, Pınar. (2008). Van’ın Geleneksel Çocuk Oyunları ve Bu Oyunların Eğitsel Yönden İncelenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Van.
Tokuz, Gonca. (2011). Gaziantep Çocuk Oyunları Üzerine Halk Bilimsel Bir İnceleme. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep.
Göktaş, Aydın. (2013). Gesi’de Oynanan Çocuk Oyunları. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Halk Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Lisans Tezi. Konya.
Yılmaz, Mehmet Fatih. (2013). Isparta Çocuk Oyunları. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Isparta.
Çolak, Mehmet. (2015). Adana Geleneksel Çocuk Oyunları. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Niğde.
Gürbüz, Özden Duru. (2017). Yapısal ve İşlevsel Açısından Afyonkarahisar Çocuk Oyunları. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
Karğın, Dilek. (2018). Şanlıurfa İli ve Çevresi Çocuk Oyunları. Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Ardahan.
Arslan Erdem, Nihan. (2019). Artvin’de Çocuk Oyunları (Derleme, İnceleme, Tasnif). Artvin Çoruh Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Artvin.
Eke, Sinan. (2021). Gerede (Bolu) İlçesi Çocuk Oyunları. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dil ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
Özdamar, Fazlı. (2022). "Şambayadı Köyünde Derlenen Oyun Tekerlemeleri ve Çocuk Oyunlarının İşlevleri". Folklor Akademisi Dergisi. 5 (1). 114-140.
URL-1: https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 14.12.2022).
MADDE YAZARI
BESTESU COŞKUNLAR
ISBN
978-625-99966-0-8