TortişmachoqÇevir

Tartışmaçaq (veya Arqan tartış – Halat çekme) Tartışmaçaq veya Arqan tartış (Halat çekme) oyunu partilerde, bayramlarda ve büyük toplantılarda gruplar halinde oynanır, düğünlerde erkekler ve kadınlar gelin ve damat tarafında halat çekme yarışına girerler. Halat çekme oyunu, eski çağlardan beri yarışma amaçlı olduğu geleneksel halat çekme hareketi ile olan ilişkisi nedeniyle bu şekilde adlandırılmıştır. Halat çekme oyunu, eski çağlardan beri bayram ve törenlerde oynanan ve her yaştan kişinin oynayabileceği hareket oyunlarından biridir. Bugün bile oyunun unsurları tamamen korunmuş, okullarda, köylerde ve mahallelerde düzenlenen Nevrüz bayramında ve geçit törenlerinde daha popüler hale gelmiştir.

Oyunun sırası: Sahanın karşıt taraflarına iki paralel çizgi çizilir. Tüm katılımcılar güç bakımından eşit olan iki takıma ayrılır ve hatların arkasında durur. İki çizginin arasına - sahanın ortasına - düğümlü bir halat yerleştirilir. Halatın ortasına renkli bir bez (işaret) bağlanır. Hakem işaret verir vermez her iki takımın oyuncuları koşarak halatı kuvvetle yanlarına çeker. Oyuncuların üç defa denemesinden sonra rakip tarafı iki kez çizginin dışına çeken takım kazanır. Halat çekme oyununa 10-20 katılımcı katılabilir (Usmonhocayev T., Meliyev H., 2000: s. 66-67).

Oyunun kuralları: Çizgiyi geçip halata doğru koşmak ancak işaret verildikten sonra mümkündür. Halatı çekerken her takım renkli beze kadar olan kısmını yani halatın yarısını tutabilir. Halat sadece elle çekilir. Bacakları güçlendirmek için toprağı yumuşatmak, çukur kazmak, ellerle yere yaslanmak, halatı bacakların arasına sıkıştırmak, yere oturmak veya yatmak yasaktır. Bu kuralları ihlal ederek halatı kendi tarafına çeken takımın başarısı dikkate alınmayacaktır.

Oyunun ayırt edici özellikleri: Oyun hızlı hareketi, hızı, çevikliği ve sabrı eğitir. Oyun daha fazla ekip çalışmasına, dayanıklılık becerilerinin geliştirilmesine yardımcı olur. Oyunun başka bir versiyonunda: düğümleri çözerek halatı yanlarına çekerler.

Halat çekmenin yanı sıra çocukların “Şalğam tartış” (Turp çekme) oyunu da korunmuş. Oyunun içeriği “Halat çekme”ye benzer. Bu oyuna 20 çocuk katılıyor ve iki gruba ayrılıyor. Gruplar kendilerine “Bülbül”, “Sa’va” gibi isimler verirler. Sonra ortaya düz bir çizgi çizilir ve bir tarafta “Bülbül” grubu, diğer tarafta ise “Sa’va” grubu yer alır (Usmonhocayev T., Tolibconov A., vd. 2014: s. 40).

Liderlar çizginin her iki yanında durup “Şalğam tartış” komutunu verdikten sonra çocuklar birbirlerinin ellerini kendilerina çekerler. Çocukları çizgiyi en çok aşan grup mağlup oluyor.

Halat çekme oyununun başka bir türü ise 10-14 yaş çocuklar arasında yagındır. Bu oyun spor sahasında, spor salonunda veya otlakda oynanabilir. Yere 6x10 metrelik bir dikdörtgen çizilir. Oyuncular iki gruba ayrılır. Bunlardan birinin oyuncuları “kurbağalar” dikdörtgeninin içinde, ikinci grubun oyuncuları ise dikdörtgenin dışında durur. Tüm oyuncular çömelir. Oyun hakeminin işareti üzerine çömelen “kurbağalar” elleriyle kulaklarını tutarak “vak-vak-vak” diye bağırarak rakip takıma doğru zıpliyorlar. Karşı gruptaki oyunculara yaklaştıklarında iki gruptaki oyuncular arasında birbirlerini kendi taraflarına çekme mücadelesi başlar. Oyun, içeriye ve dışarıya çekilen oyuncu sayısına bağlı olarak sona erer (Usmonhocayev T., Meliyev H., 2000: s.74-75).

Oyunun kuralları. 1. Bir oyuncu, yalnızca hakemin işareti üzerine çömelerek rakip takımın üzerine zıplayabilir. 2. Oyuncular rakiplerini kendi taraflarına çekmek için birbirlerine yardım edebilirler. 3. Birbirini çekerken ayağa kalkmak yasaktır.

KAYNAKLAR

1. Usmonxo‘jaev T., Meliev X. (2000). Milliy harakatli o‘yinlar. Toshkent, “O‘qituvchi”.

2. Usmonxo‘jaev T., Tolipov A. va boshq. (2014). 500 harakatli o‘yinlar. - Toshkent: Yangi asr avlodi.

MADDE YAZARI

Doç. Dr. Asrar Kayumov

ISBN

978-625-99966-0-8

İletişim

TortişmachoqÇevir

KAYNAKLAR

MADDE YAZARI

ISBN