YeralmaÇevir
Oyun ve kültür ilişkisine yönelik yapılan çalışmalara bakıldığında oyunun kültürün temeli olduğu ve oyunlardaki kültürel rengin oluşmasında da toplumun tarihi ve sosyo-kültürel yapısının etkisinin bulunduğu vurgulanmaktadır (Dumangöz ve Çavuşoğlu, 2022: 38-39). Bir diğer ifadeyle belirtecek olursak oyun ve kültür birbiri ile yoğun etkileşimde olan iki unsurdur. Nitekim, Avşar Oymakları’nda oynanan bir oyun olarak kaynaklarda yer edinen “Yeralma” oyununun (Onur ve Güney, 2002: 142) içeriğine bakıldığında da toplumdaki savaş ögeleri ile oyunun iç içe geçtiğini görmek mümkündür.
Yeralma günümüzde, Çankırı’nın Kurşunlu ilçesinde 10 ile 15 yaşlarındaki erkek çocukların arasında kalabalık gruplarla oynanan bir takım oyunudur. Her iki takım da kendi takımlarına bir bey seçerler. Beyin görevi oyun sahasının ortasındaki hedefi belirlemek ve sonraki atışları yapmaktır. Bey dışındaki oyuncular ise ellerinde 1-1,5 m civarında aynı boyda ve düzgünce kesilmiş olan değnekler ile pozisyon alıp beyin atışlarının başarısına göre sahada ilerlemektir. Oyun başlamadan önce beyler oyun sahasının ortasına 1,5-2 m civarında iki tane değnek dikerler. Ardından da ağaç dallarından yaptıkları 40-50 cm çapındaki daireleri ip ya da incecik ağaç dalları yardımıyla sıkıca değneklerin üst ucuna bağlarlar. Beylerin bizzat yaptıkları bu daireli değnekler hazırlanınca takımlar hedefe 15 adım uzaklıkta ve karşılıklı, yüz yüze olacak şekilde yan yana muntazam bir şekilde sıralanırlar. Her oyuncunun elinde iki tane değnek bulunur. Bu değneklerin tutuş şekli her oyuncu için aynıdır:
Değneklerden birisi sol elde diğeri ise sağ elde tutulur.
Sol elde tutulan değnek tam ortasında kavranır ve dirsek hafifçe bükülüdür.
Sağ elle tutulan değnek ise bir ucundan kavranır ve dirsek yine hafifçe bükülüdür. Değneğin diğer ucu sanki vuruş yapılacakmışçasına hafifçe sağ yana doğru kaldırılır.
Sol ayak biraz ileri doğru adım basarken sağ ayak hafifçe geridedir.
İki takımın oyuncuları da yukarıda anlatılan vaziyette âdeta birer asker gibi yan yana sabit bir şekilde beklerler. Beyler de oyuncuların yanında sıralanırlar ve ellerindeki fazla değneği yere bırakıp kalan tek değneği atmaya hazır bir şekilde beklerler. O pozisyona gelindiğindeyse yarış resmen başlamış olur ve iki tarafın beyleri arasında iddialaşma başlar. Beylerden biri yüksek sesle ve sert bir tonda bağırarak karşı takımın beyine şöyle der:
“Birim bir mi iki mi hey!”
Öbür bey:
“Birden bir, hey!” ya da “İkiden ikidir, hey!” şeklinde cevap verir.
Bu seslenişlerdeki amaç beylerin ellerinde tuttukları ve mızrak olarak kullandıkları değnekleri sahanın ortasına diktikleri daireli değneklerin birinden mi yoksa ikisinden birden mi geçireceklerinin sorgusunu yapmak ve meydan okumaktır. Alınan cevaba göre atış yapılır. Eğer atış isabetli olursa:
“Birim birdi/ ikim ikidir eldi, düşman bağrını deldi” diyerek karşı takımla alay edilir ve isabetli atış yapan beyin takımı bir ya da iki daireden mızrağını geçirmiş olmasına paralel olarak nizami bir şekilde bir adım ya da iki adım olacak şekilde rakip takıma karşı yürür. Asker gibi duran oyuncular hizalarını ve duruşlarını hiç bozmadan bu ilerlemeyi gerçekleştirirler. Her isabetli atışta da takımlar birbirlerine doğru bu şekilde ilerlemeye devam ederler. Atış isabetli olmadığında ise oyuncular ilerlemez ya da karşı takımın oyuncuları bir adım ilerler gibi çeşitlendirme yapılabilir. Oyunun sonuna gelindiğinde ise takımlar, hangi takımın sahasında karşılaşmış olurlarsa o takım oyunu kaybetmiş sayılır (And, 2012: 258; Onur ve Güney, 2002: 140-142; Özdemir, 2006: 172; Özhan, 2005: 234).
İsabet ettirme ve atış becerisini geliştiren bu oyunda fiziksel beceri gelişimine ek olarak çocukların alan savunması yapması ve oyun sırasında asker rolüne bürünmeleri bu oyunu oynayan erkek çocuklarına kültürümüzdeki yiğitlik, savaşçılık ve mertlik ögelerini öğrenmeleri konusunda da kazanımlar elde etmelerini sağlayabilir.
KAYNAKLAR
And, Metin. (2012). Oyun ve Bügü Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Dumangöz, Pero Duygu ve Çavuşoğlu, Selçuk Bora. (2022). Oyun Mu Kültürü Etkiler? Kültür Mü Oyunu Etkiler? Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9 (1), 35-44.
Onur, Bekir ve Güney, Neslihan. (2002). Türkiye'de Çocuk Oyunları: Derlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Özdemir, Nebi. (2006). Türk Çocuk Oyunları Cilt I-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
Özhan, Mevlüt. (2005). Çocuk Oyun ve Oyuncak Terimleri Sözlüğü. Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
MADDE YAZARI
Araş. Gör. Ülfet Yavuz
ISBN
978-625-99966-0-8